Avrupa-Akdeniz Ortaklığının Türk Dış Ticaretine Etkileri ve Türk Dış Ticaretinin Bölgedeki Etkinliği

Bi­lim ve Sa­nat Vak­fı Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin TE­ZAT baş­lık­lı özel otu­rum­la­rı­nın Ma­yıs ayı ko­nu­ğu Nes­li­şah Tok’tu. Tok, İs­tan­bul Üni­ver­si­te­si Sos­yal Bi­lim­ler Ens­ti­tü­sü İk­ti­sat Ana­bi­lim Da­lı İk­ti­sat Po­li­ti­ka­sı Bi­lim Da­lı’nda ha­zır­la­dı­ğı “Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı­nın Türk Dış Ti­ca­re­ti­ne Et­ki­le­ri ve Türk Dış Ti­ca­re­ti­nin Böl­ge­de­ki Et­kin­li­ği” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi­ni sun­du.Tok, ko­nuş­ma­sı­na te­zin içe­ri­ği hak­kın­da bil­gi ve­re­rek baş­la­dı. Tok, ça­lış­ma­sıy­la Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı sü­re­ci­ni in­ce­le­mek, bu sü­re­cin Türk dış ti­ca­re­ti­ne et­ki­le­ri­ni or­ta­ya koy­mak ve Tür­ki­ye’nin Ak­de­niz böl­ge­sin­de­ki ti­ca­rî et­kin­lik po­tan­si­ye­li­ni gös­ter­me­yi amaç­la­dı­ğı­nı vur­gu­la­dı. Ça­lış­ma­nın gi­riş bö­lü­mün­de tez ile il­gi­li na­sıl bir yön­tem iz­le­di­ği­ni ak­tar­dı­ğı­nı be­lir­ten Tok, te­zin ana göv­de­si­nin “Av­ru­pa Bir­li­ği ve Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı”, “Av­ru­pa Bir­li­ği, Ak­de­niz Hav­za­sı ve Tür­ki­ye’nin Dış Ti­ca­re­ti”, “Tür­ki­ye’nin İçin­de Bu­lun­du­ğu AB ve Di­ğer Ulus­la­ra­ra­sı Eko­no­mik İş­bir­li­ği Ha­re­ket­le­ri, Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı­nın Türk Dış Ti­ca­re­ti­ne Et­ki­le­ri ve Türk Dış Ti­ca­re­ti­nin Böl­ge­de­ki Et­kin­li­ği” baş­lık­la­rı al­tın­da üçe kı­sım­dan oluş­tu­ğu­nu söy­le­di.Tok’un bu ge­nel çer­çe­ve için­de de­ğin­di­ği ko­nu­la­rı kı­sa­ca şöy­le özet­le­ye­bi­li­riz: AB’nin si­ya­sî ve eko­no­mik ko­nu­mu; Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı pro­je­si­nin ama­cı, ge­li­şi­mi ve kar­şıt fak­tör­le­ri; AB, Ak­de­niz ül­ke­le­ri ve Tür­ki­ye’nin dış ti­ca­ret iliş­ki­le­ri, söz ko­nu­su iliş­ki­le­rin Tür­ki­ye-AB iliş­ki­le­rin­de­ki ge­liş­me­ler­den, dal­ga­lan­ma­lar­dan na­sıl et­ki­len­di­ği. Tok’un di­ğer dik­kat çek­ti­ği nok­ta ise Güm­rük Bir­li­ği ile Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı­nın ça­tı­şan yön­le­ri­dir.Tok, Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı­nın, Av­ru­pa kı­ta­sın­da oluş­tu­ru­lan eko­no­mi te­mel­li gü­ven­lik, dü­zen ve re­fa­hın ko­ru­na­bil­me­si ve sür­dü­rü­le­bi­lir kı­lı­na­bil­me­si ama­cıy­la gü­ven­lik te­mel­li bir po­li­ti­ka ol­du­ğu­nu vur­gu­la­dı. Ak­de­niz’in ku­ze­yi ve gü­ne­yi ara­sın­da­ki zen­gin­lik far­kı­nın, gü­ney­de hız­la ar­tan ve ku­zey­de aza­lan nü­fu­sun et­ki­siy­le iler­de da­ha da önem­li bo­yut­la­ra va­ra­ca­ğı tah­min edil­mek­te­dir. Böl­ge­de­ki si­ya­sî is­tik­rar­sız­lık, eko­no­mik az­ge­liş­miş­lik ve iş­siz­li­ğin te­tik­le­di­ği te­rö­rizm, uyuş­tu­ru­cu ti­ca­re­ti, si­lah ve in­san ka­çak­çı­lı­ğı gi­bi se­bep­ler­le Av­ru­pa’ya sü­rek­li ar­tan göç­ler, AB için cid­di bir teh­dit un­su­ru­dur. AB’de mev­cut olan iş­siz­lik so­ru­nu, böl­ge­den ge­len ka­çak iş­çi­le­rin ucuz iş­gü­cü ola­rak pi­ya­sa­ya gir­me­siy­le her ge­çen gün da­ha da art­mak­ta­dır. Bu du­ru­mun en bü­yük teh­li­ke­si ise, Av­ru­pa’da­ki aşı­rı mil­li­yet­çi akım­la­rı ve ırk­çı grup­la­rı güç­len­dir­me­si­dir. Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı bu teh­dit­ler­den kay­nak­la­nan bir pro­je­dir. Av­ru­pa Bir­li­ği, ken­di gü­ven­li­ği­ni sağ­la­mak için sis­tem­li bir prog­ram­la ya­kın çev­re­si­ni dü­zen­le­me­ye, et­ra­fın­da gü­ven­li bir alan oluş­tur­ma­ya ça­lış­mak­ta­dır. Ya­ni, sı­nır­la­rı­nın gü­ven­li­ği­ni sağ­la­mak için sı­nır­la­rın öte­sin­de­ki teh­dit­le­ri ber­ta­raf et­me­yi plan­la­mak­ta­dır.Bu gü­ven­lik kay­gı­sı­nın gi­de­ril­me­si için ha­zır­la­nan pro­je­ler­den eko­no­mik uzan­tı­sı olan Av­ru­pa-Ak­de­niz Or­tak­lı­ğı, 2010 yı­lın­da Ce­za­yir, Fas, Tu­nus, Su­ri­ye, Ür­dün, Lüb­nan, Fi­lis­tin Yö­ne­ti­mi, İs­ra­il ve AB ül­ke­le­ri­nin da­hil ola­ca­ğı bir ser­best ti­ca­ret ala­nı kur­ma­yı he­def­le­mek­te­dir. Tok, bu pro­je­de Tür­ki­ye’nin ko­nu­mu­nun be­lir­siz­li­ği­ne dik­kat çek­ti. AB üye­si ol­ma­yan Tür­ki­ye’nin pro­je­yi kap­sa­yan di­ğer tüm üye­ler­den fark­lı ola­rak AB ile tam üye­lik mü­za­ke­re­le­ri yü­rü­ten ve Güm­rük Bir­li­ği­ni ta­mam­la­mış tek ül­ke ol­du­ğu­nu vur­gu­lar­ken, An­ka­ra’nın or­tak­lık ma­sa­sı­nın han­gi ta­ra­fın­da otu­ra­ca­ğı so­ru­nu­nun de­vam et­ti­ği­ne dik­kat çek­ti. AB, Tür­ki­ye’nin Ku­zey Af­ri­ka ve Ya­kın­do­ğu ül­ke­le­riy­le ay­nı ta­raf­ta bu­lun­ma­sı­nı is­ter­ken, Tür­ki­ye, Güm­rük Bir­li­ği ne­de­niy­le ma­sa­nın AB ta­ra­fın­da otur­mak is­te­mek­te­dir.Or­tak­lı­ğın yol alan fa­kat bir öl­çü­de mo­ti­vas­yo­nu­nu kay­bet­miş bir pro­je ol­du­ğu­nu be­lir­ten Tok’a gö­re, ge­rek AB’nin pro­je­nin ge­rek­tir­di­ği has­sas ve cid­di yak­la­şı­mı uy­gu­la­ma­da ser­gi­le­me­me­si, ge­rek­se Ak­de­niz­li ül­ke­le­rin pro­je­yi ye­ni sö­mür­ge­ci bir yak­la­şım ola­rak gör­me­si ve sa­hip­len­me­me­si yü­zün­den is­te­ni­len dü­zey­de bir iler­le­me sağ­la­na­ma­mış­tır. Bu ne­den­le 2010’da oluş­tu­rul­ma­sı he­def­le­nen ser­best ti­ca­ret böl­ge­si­nin ger­çek­le­şe­bil­me­si ol­duk­ça zor­dur.Dış ti­ca­ret ve üre­tim ya­pı­sıy­la böl­ge ül­ke­le­rin­den zi­ya­de AB üye­si ül­ke­le­re ben­ze­yen Tür­ki­ye’nin Ak­de­niz hav­za­sın­da­ki ti­ca­ret po­tan­si­ye­li mev­cut hac­min çok üze­rin­de­dir. Or­tak­lık­ta­ki fark­lı ko­nu­mun­dan ötü­rü ver­gi ge­li­ri ve pa­zar kay­bı­na uğ­ra­yan Tür­ki­ye’yi, böl­ge­de­ki stra­te­jik avan­taj­la­rı­nı et­kin po­li­tik araç­la­ra çe­vi­re­rek fark­lı açı­lım­lar ya­ka­la­ma ve ti­ca­re­ti­ni art­tır­ma po­tan­si­ye­li­ne sa­hip bu­lan Ni­ko­las Sar­kozy’nin Fran­sa Cum­hur­baş­ka­nı se­çil­me­si­nin ar­dın­dan Tür­ki­ye’ye Ak­de­niz Bir­li­ği li­der­li­ği­ni tek­lif et­me­si ile tar­tış­ma­la­rın yük­sel­di­ği bir dö­ne­me rast­la­yan bu ça­lış­ma­sın­da Tok, Ak­de­niz pro­je­si­nin ar­tı­la­rı­nı ve ek­si­le­ri­ni dış ti­ca­ret pers­pek­ti­fin­den ele al­dı. So­ru-ce­vap kıs­mın­da Ak­de­niz ül­ke­le­ri­nin AB ile im­za­la­dı­ğı ser­best ti­ca­ret an­laş­ma­la­rı­nı Tür­ki­ye ile ne­den im­za­la­mak is­te­me­dik­le­ri ve Tür­ki­ye’nin muh­te­mel ka­zanç ve ka­yıp­la­rı­nın ne­ler ola­ca­ğı üze­ri­ne ve­rim­li bir tar­tış­ma ya­pıl­dı.