XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Hediyeleşmeyi Anlamlandırmak
Aralık ayının ilk haftasında Sabancı Üniversitesi Tarih Bölümü’nde doktora öğrencisi olan Aykut Mustak’ın Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nde yaptığı “A Study on The Gift Log, MAD 1279: Making Sense of Gift-Giving in The Eighteenth Century Ottoman Society [XVIII. yüzyıl Osmanlı Toplumunda Hediyeleşmeyi Anlamlandırmak]” isimli tezini müzakere ettik.MAD 1279 numaralı hediye defterinden yola çıkarak XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumunda hediyeleşme olgusunu inceleyen Aykut Mustak, sunumunda kendisini bu çalışmayı yapmaya iten nedenlerden bahsettikten sonra MAD 1279 numaralı hediye defteri üzerinden tezinin temel iddialarına değindi. Literatürde bu konu ile ilgili çalışmaların yetersizliğine dikkat çeken Mustak, bu eksikliğin mukayeseli ve genel hükümlere varıcı çalışmalar yapmayı engellediğini belirtip vardığı sonuçların, incelediği defter bağlamında doğru ve geçerli olduğunu vurguladı.Temel amacının, Osmanlı Devleti’nde hediyeleşme üzerine oluşmuş kanıları sınamak olduğunu belirten yazar bu amaçla adı geçen hediye defteri ve diğer arşiv malzemelerine müracaat ettiğini ifade etti. Ayrıca bu hediye defteri üzerinden hediye sunan kişilerin toplumsal statüsü, hediye edilen eşyaların niteliği ve hediyelerin coğrafi dağılımı hakkında vardığı sonuçları bizlerle paylaştı.Osmanlı Devleti’ndeki hayır, hizmet bedeli ve vergi gibi ödeme biçimleri ile hediyeleşmeyi karşılaştıran Mustak, neticede hediyeleşmenin bu ödeme biçimlerinden pek de farklı bir şey olmadığını ifade ederek, hediyeleşmenin Osmanlı toplumunda bugün anladığımızdan çok farklı biçimlerde anlamlandırıldığını ortaya koydu. Bu bağlamda tezinde hediyeleşmenin kanunlardaki yeri, fonksiyonları ve Osmanlı Devleti’nin hediyeleşme karşısındaki politikasını değerlendiren Mustak, hediyeleşmeye dair ilgi çekici bilgiler verdi.Mustak’a göre sadece özel kişiler tarafından değil, gruplar ve topluluklarca ya da en azından onların adına sunulan hediyeler, statü farklarına dair sınır çizici ve farklı konumlar arasında -o konumları yeknesaklaştırmadan- iletişim sağlayıcı bir rol üstlenir. Bu anlamda incelenen defterden hareketle çeşitli amillerin himaye aracısı ve hükümet adına edimci olarak çalıştığı erken modernite bürokrasilerinde hediyeler, erişim ve iletişim bedeli şeklinde değerlendirilebilir.Sunumunda, ayrıca, incelediği dönemde hediyeleşme olgusunun Osmanlı tarihinin genel dönemleri içindeki yerine de değinen Mustak, müsadere ve vergi gelirlerini artırmak için merkezi otorite tarafından başvurulan ekonomi politikasının hediyeleşmeye nasıl yansıdığı üzerinde durdu.