Küreselleşme: Medenileştirici mi? Yıkıcı mı?

Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin 2009 yı­lın­da­ki ilk ko­nu­ğu Ki­tap/Ma­ka­le Su­num­la­rı kap­sa­mın­da Wil­ming­ton North Ca­ro­li­na Üni­ver­si­te­si Sos­yo­lo­ji Bö­lü­mü’nden Yrd. Doç. Dr. Yu­nus Ka­ya idi. Penns­ylva­ni­a Üni­ver­si­te­si Ulus­la­ra­ra­sı İliş­ki­ler Bö­lü­mü’nden Ek­rem Ka­ra­koç’la be­ra­ber yü­rüt­tük­le­ri he­nüz ta­mam­lan­ma­mış araş­tır­ma­la­rı­nın ge­çi­ci so­nuç­la­rı­nı din­le­yi­ci­ler­le pay­la­şan Ka­ya, “Kü­re­sel­leş­me: Me­de­ni­leş­ti­ri­ci mi Yı­kı­cı mı?” baş­lık­lı su­nu­mun­da kü­re­sel­leş­me ol­gu­su­nun çok faz­la tar­tı­şıl­ma­yan bir yö­nü­ne, nü­fus ha­re­ket­le­ri ve fark­lı ül­ke­ler­de­ki ya­ban­cı­la­rın na­sıl al­gı­lan­dı­ğı me­se­le­si üze­ri­ne odak­lan­dı.“Gü­nü­müz­de dün­ya nü­fu­su­nun %3’ü doğ­du­ğu ül­ke­den fark­lı bir ül­ke­de ya­şa­mak­ta­dır” hük­mün­den ha­re­ket­le ko­nu­nun öne­mi­ne dik­kat çe­ken Ka­ya, kü­re­sel­leş­me li­te­ra­tü­rün­de­ki te­mel yak­la­şım­la­rı özet­le­ye­rek baş­la­dı­ğı ko­nuş­ma­sın­da şu hu­sus­la­rı di­le ge­tir­di:Kü­re­sel­leş­me­nin ya­ban­cı­la­ra kar­şı gös­te­ri­len tu­tum ile iliş­ki­si ko­nu­sun­da bi­ri iyim­ser, di­ğe­ri kö­tüm­ser ol­mak üze­re iki te­mel yak­la­şım var­dır: Kü­re­sel­leş­me­yi me­de­ni­leş­ti­ri­ci bir fak­tör ola­rak gö­ren -ve BM Kal­kın­ma Prog­ra­mı (UNDP) ve IMF gi­bi ulus­la­ra­ra­sı ku­ru­luş­lar­ca da pay­la­şı­lan- iyim­ser yak­la­şı­ma gö­re, bu sü­reç ik­ti­sa­dî re­fah ve de­mok­ra­tik­leş­me ko­nu­sun­da olum­lu ge­liş­me­le­re se­bep ol­du­ğu gi­bi fark­lı kül­tür­ler­le et­ki­le­şi­mi de ar­tı­ra­cak­tır. Do­la­yı­sıy­la iyim­ser yak­la­şım, kü­re­sel­leş­me­nin ya­ban­cı­la­ra ba­kış ko­nu­sun­da da olum­lu yön­de bir dö­nü­şüm sağ­la­ya­ca­ğı­nı sa­vu­nur. Kö­tüm­ser ba­kış açı­sı ise kü­re­sel­leş­me­yi bu ko­nu­da ‘yı­kı­cı’ bir un­sur ola­rak gö­rür; zi­ra bu sü­reç et­nik mil­li­yet­çi­li­ğin, iş­siz­li­ğin ve ‘ge­liş­mek­te olan’ ül­ke­ler­de­ki eme­ğin sö­mü­rül­me­si ol­gu­su­nun yay­gın­laş­ma­sı­na se­bep olur. Do­la­yı­sıy­la bu gö­rü­şe gö­re kü­re­sel­leş­me ya­ban­cı­la­ra yö­ne­lik men­fi bir tu­tu­mu bes­ler.Ka­ya, bu hi­po­tez­le­ri test et­mek için ger­çek­leş­tir­dik­le­ri araş­tır­ma­da is­ta­tis­tik­sel ana­liz te­me­lin­de BM ta­ra­fın­dan “Dün­ya De­ğer­ler Araş­tır­ma­sı” is­miy­le her yıl 67 ül­ke­de 156.000’den faz­la ki­şi ile ya­pı­lan an­ket­ler­den el­de edi­len ve­ri­le­ri kul­la­na­rak, çok-kat­man­lı lo­ga­rit­mik mo­de­le da­ya­lı -HLM prog­ra­mı va­sı­ta­sıy­la yap­tık­la­rı- in­ce­le­me ne­ti­ce­sin­de ulaş­tık­la­rı te­mel bul­gu­la­rı şu şe­kil­de sı­ra­la­dı:1. 2000’li yıl­lar­da dün­ya ge­ne­lin­de -“ya­ban­cı­la­rı kom­şu ola­rak ka­bul et­me­me” gös­te­re­ni ile öl­çü­len- ya­ban­cı düş­man­lı­ğı ar­tış gös­ter­mek­te­dir.2. Ya­ban­cı düş­man­lı­ğı da­ha zi­ya­de er­kek­ler, yaş­lı­lar ve eği­tim se­vi­ye­si dü­şük olan­lar ara­sın­da yük­sek çık­ma eği­li­min­de­dir.3. De­mok­ra­si ve gay­ri­sa­fi mil­li ha­sı­la art­tık­ça ya­ban­cı düş­man­lı­ğı eği­li­mi azal­mak­ta­dır.4. Dış ti­ca­ret açı­ğı faz­la olan ül­ke­ler­de ya­ban­cı düş­man­lı­ğı eği­li­mi­nin art­tı­ğı göz­len­mek­te­dir.5. Ya­ban­cı­la­rın ge­nel nü­fu­sa ora­nı ise her­han­gi bir et­ki­de bu­lun­ma­mak­ta­dır.6. Bir ül­ke­de­ki iş­siz­lik ora­nı­nın yal­nız ba­şı­na bel­li bir et­ki­si ol­ma­mak­la be­ra­ber, ya­ban­cı ora­nı­nın faz­la­lı­ğı fak­tö­rüy­le bir ara­ya gel­di­ğin­de bu fak­tö­rün de ya­ban­cı düş­man­lı­ğı eği­li­min­de­ki ar­tış­la doğ­ru oran­tı­lı ol­du­ğu gö­rül­mek­te­dir.Ka­ya, Ek­rem Ka­ra­koç’la be­ra­ber yü­rüt­tük­le­ri araş­tır­ma­lar ne­ti­ce­sin­de ulaş­tık­la­rı so­nuç­la­rı ise şöy­le an­lat­tı:Araş­tır­ma, bi­rey­sel dü­zey­de­ki fak­tör­ler (yaş, cin­si­yet, eği­tim gi­bi) ile ya­ban­cı düş­man­lı­ğı ara­sın­da­ki iliş­ki­ye da­ir mev­cut bil­gi­le­ri doğ­ru­la­mak­ta­dır. Ay­rı­ca, kü­re­sel­leş­me­nin ni­te­li­ği ko­nu­sun­da yu­ka­rı­da sö­zü­nü et­ti­ği­miz iki te­mel hi­po­tez­den “yı­kı­cı kü­re­sel­leş­me” ar­gü­ma­nı­nı des­tek­le­mek­te­dir; zi­ra kü­re­sel­leş­me­nin et­ki­si­ni ar­tır­dı­ğı dö­nem­ler­de ya­ban­cı düş­man­lı­ğı eği­li­mi de ge­nel­de ar­tış gös­ter­miş­tir. An­cak ko­nuş­ma­cı, kü­re­sel­leş­me­nin ya­ban­cı düş­man­lı­ğı eği­li­mi üze­rin­de­ki et­ki­si ko­nu­sun­da ge­nel­le­me­le­re git­me­nin de doğ­ru ol­ma­ya­ca­ğı­nı; zi­ra bu sü­re­cin fark­lı bo­yut­la­rı­nın de­ği­şik coğ­raf­ya­lar­da fark­lı et­ki­le­ri ola­bi­le­ce­ği­ni be­lirt­ti.Ka­ya’nın su­nu­mun­dan son­ra araş­tır­ma­da­ki ba­ğım­sız de­ğiş­ken­le­rin gö­re­li ağır­lı­ğı, ana­liz­de yer ve­ril­me­yen bir­ta­kım ba­ğım­sız de­ğiş­ken­le­rin -me­se­la dev­le­tin- muh­te­mel et­ki­le­ri ve mev­cut ba­ğım­sız de­ğiş­ken­le­rin al­ter­na­tif bi­çim­ler­de grup­lan­dı­rıl­ma­sı­nın (ör­ne­ğin göç alan-göç ve­ren ül­ke­ler şek­lin­de bir tas­nif ile araş­tır­ma­da­ki OECD-ge­liş­mek­te olan ül­ke­ler ay­rı­mı ye­ri­ne 5-6 ka­te­go­ri­den olu­şan bir grup­la­ma) müm­kün olup ola­ma­ya­ca­ğı ko­nu­la­rı üze­rin­de du­rul­du. Ay­rı­ca sos­yal bi­lim­ler­de­ki ni­ce­lik­sel yön­te­min sı­nır­lı­lı­ğı hak­kın­da da çe­şit­li yo­rum­lar ya­pıl­dı.