İslâm Siyaset Düşüncesi Nasıl Ele Alınabilir?

Paylaş:

Ça­lış­ma­la­rı­na Hı­zır Mu­rat Kö­se’nin ön­cü­lü­ğün­de 2003 yı­lın­da baş­la­yan Si­ya­set Dü­şün­ce­si Atöl­ye­si bir yan­dan İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si­nin ka­dim bi­ri­ki­mi­ni keş­fet­me ça­ba­sı­nı sür­dü­rür­ken, öte yan­dan “İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si na­sıl ele alı­na­bi­lir?” so­ru­su­na ce­vap bul­ma­ya gay­ret et­mek­te­dir. Kö­se’nin Tür­ki­ye Di­ya­net Vak­fı İs­lâm An­sik­lo­pe­di­si için ka­le­me al­dı­ğı “Si­ya­set” mad­de­si (İs­tan­bul 2009, c. XXXVI­I, s. 294-299) bu so­ru­nun pe­şi­ne dü­şen bir de­ne­me ni­te­li­ğin­de­dir.Dî­vân Top­lan­tı­la­rı’na ko­nuk olan Hı­zır Mu­rat Kö­se atöl­ye ça­lış­ma­la­rıy­la baş­la­yan bu se­ren­ca­mı ve baş­lık­ta yer alan so­ru­ya da­ir tes­pit­le­ri­ni mez­kûr mad­de­yi mer­ke­ze al­dı­ğı bir su­num­la pay­laş­tı. İs­lâm ve si­ya­set kav­ram­la­rı­nın bi­ra­ra­ya ge­ti­ril­me­si­ne da­ir de­ğer­len­dir­me­le­rin­de, İs­lâm’ın bün­ye­sin­de­ki fark­lı yak­la­şım­la­rın, mez­hep­le­rin ve li­te­ra­tü­rün dik­ka­te alın­ma­sı ge­rek­ti­ği­ne işaret ederek, ben­zer bir du­ru­mun si­ya­set baş­lı­ğı al­tın­da ele alı­na­bi­le­cek bi­ri­kim için de ge­çer­li ol­du­ğu­nu vur­gu­la­dı. Bu­na gö­re fı­kıh ve ke­lâm gi­bi ilim­le­ri­nin ya­nı sı­ra, fel­se­fe­den si­ya­set­nâ­me­le­re, ah­lâk ki­tap­la­rın­dan ıs­la­hat­nâ­me/na­si­hat­nâ­me­le­re ka­dar zen­gin bir li­te­ra­tü­rün var­lı­ğı “Si­ya­set ola­rak ni­te­len­me­si müm­kün, sı­nır­la­rı çi­zil­miş bir alan var mı­dır?” so­ru­su­nu gün­de­me ge­tir­mek­te­dir. İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si­ne da­ir ça­lış­ma­lar­da vu­zu­ha ka­vuş­tu­rul­ma­sı ge­re­ken hu­sus­la­rın ba­şın­da bu me­se­le gel­mek­te­dir.Öte yan­dan, gü­nü­müz ça­lış­ma­la­rın­da bu bi­ri­ki­mi doğ­ru bir şe­kil­de an­la­ma­nın önün­de bir­ta­kım en­gel­ler bu­lun­mak­ta­dır. Bu en­gel­ler ara­sın­da, (a) kla­sik eser­le­rin ka­le­me alın­dı­ğı ta­ri­hî bağ­la­mın göz ar­dı edil­me­sin­den kay­nak­la­nan anak­ro­nik ya­nıl­sa­ma(b) sos­yal bi­lim­le­rin mev­cut tas­nif­le­ri­ni esas ala­rak me­tin­le­ri ait ol­duk­la­rı di­sip­lin­ler­den ko­par­ta­rak in­ce­le­mek­ten do­ğan di­sip­li­ner ya­nıl­sa­ma ve (c) Le­o Stra­uss ve eki­bi­nin si­ya­set me­tin­le­ri­nin an­la­şıl­ma­sı­na da­ir ge­liş­tir­dik­le­ri bir oku­ma tar­zı olan bâ­tı­nî ya­nıl­sa­ma yer al­mak­ta­dır. Esas iti­ba­riy­le or­yan­ta­list yak­la­şı­mın ma­lul ol­du­ğu bu tür ya­nıl­sa­ma­la­rı aşıp hem İs­lâm me­de­ni­ye­ti içe­ri­sin­de var­lık bu­lan ve si­ya­se­tin ko­nu­la­rı­nı içe­ren bi­ri­ki­mi ih­ya ede­rek gü­nü­mü­ze ta­şı­ma­ya hem de gü­nü­müz dün­ya­sı­na hi­tap et­me­yi sağ­la­ya­cak fark­lı bir si­ya­set di­li ge­liş­tir­me­ye ma­tuf ça­lış­ma­la­ra du­yu­lan ih­ti­ya­ca dik­kat çe­ken Kö­se, İmâ­mü’l-Ha­re­meyn el-Cü­vey­nî’nin el-Gı­yâ­sî ad­lı ese­rin­de yer alan “kat‘iy­yat-zan­niy­yat” tas­ni­fi­ne da­yan­dır­dı­ğı bir kav­ram­sal­laş­tır­ma­dan ha­re­ket­le “si­ya­set dü­şün­ce­si­nin” na­sıl oku­na­bi­le­ce­ği­ne da­ir “de­ne­me ni­te­li­ğin­de­ki” yak­la­şı­mı­nı din­le­yi­ci­ler­le pay­laş­tı.Bu tas­ni­fi, fı­kıh li­te­ra­tü­rü­nü aşa­cak şe­kil­de da­ha ge­niş bir çer­çe­ve­de ele alan Kö­se’ye gö­re, “İs­lâm dü­şün­ce­sin­de si­ya­set ku­ru­mu Al­lahin­santop­lum ve ta­bi­at ara­sın­da­ki iliş­ki­ye da­ir İs­lâm’ın on­to­lo­jik ta­sav­vu­ru­na da­yan­mak­ta­dır. Sa­de­ce ak­si­yo­lo­jik düz­lem­de me­ka­niz­ma­ya in­dir­ge­ne­me­yen si­ya­set, sos­yal bi­lim­ler­de ol­du­ğu gi­bi eko­no­mi ve hu­kuk­tan ba­ğım­sız bir di­sip­lin ola­rak dü­şü­nül­mez. Kur’an ve Sün­net si­ya­se­tin ku­ru­cu il­ke­le­ri­ni (kat‘iy­yât) vaz et­miş, bun­la­rın uy­gu­la­ma aşa­ma­sın­da ala­ca­ğı teo­rik ya­pı ile zan­niy­yât ala­nı­nı za­man için­de ya­pı­la­cak ic­ti­had­la­ra bı­rak­mış­tır. Söz­ge­li­mi âdil ve meş­ru bir dev­let baş­ka­nı seç­me ge­re­ği kat‘î bir hü­küm, na­sıl se­çi­le­ce­ği ise zan­nî bir me­se­le­dir. Hz. Pey­gam­ber’in ve­fa­tın­dan son­ra ha­li­fe­le­rin se­çi­min­de fark­lı usûl­le­rin uy­gu­lan­ma­sı, Sün­nî âlim­ler­ce bu du­ru­mun açık de­li­li ola­rak gös­te­ri­lir. İs­lâm ta­ri­hi bo­yun­ca kat‘î-zan­nî ayı­rı­mı sa­ye­sin­de, za­man ve me­kân de­ğiş­me­si­ne bağ­lı fark­lı­lık­la­ra gö­re uy­gun çö­züm­ler uy­gu­la­ma­ya ko­na­bil­miş, bu­nun so­nu­cu ola­rak to­ta­li­ter re­jim mo­del­le­ri­nin önü tı­kan­dı­ğı gi­bi İs­lâm top­lum­la­rın­da fark­lı inanç­la­ra sa­hip züm­re­le­rin ken­di din ve kül­tür­le­ri­ni ko­ru­ma­la­rı­na im­kân sağ­la­yan mo­del­ler ge­liş­miş; as­li il­ke­le­re ay­kı­rı ol­ma­mak şar­tıy­la de­ği­şik ku­rum­sal ve si­ya­sal tec­rü­be­ler ka­bul edil­miş ve uy­gu­la­ma ala­nı bul­muş­tur. Yi­ne bu sa­ye­de kat‘iy­yât bo­yu­tuy­la top­lu­mun ve si­ya­se­tin in­şa­sı­nı müm­kün kı­la­cak or­tak bir ze­mi­ne vur­gu ya­pı­lır­ken, mo­dern Ba­tı tec­rü­be­sin­de­ki sos­yal ze­min dı­şın­da bir te­mel ka­bul et­me­yen rö­la­ti­vist an­la­yı­şın ege­men ol­ma­sı­nın da önü­ne ge­çil­miş­tir.”Hı­zır Mu­rat Kö­se su­nu­mu­nu, İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si ala­nın­da, kap­sam­lı bir pro­je dâ­hi­lin­de, de­ği­şik di­sip­lin­ler­den araş­tır­ma­cı­la­rın kat­kı­sıy­la ya­pı­la­cak zen­gin­leş­ti­ril­miş ça­lış­ma­la­rın öne­mi­ne dik­kat çe­ke­rek son­lan­dır­dı.

Daha fazla göster

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir