Türkiye-AB İlişkilerinde Kimlik ve Yolsuzluk (Identity and Corruption in Turkey-EU Relations)

Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin dü­zen­le­di­ği “Av­ru­pa Ko­nuş­ma­la­rı”nın ikin­ci­sin­de, Manc­hes­ter Üni­ver­si­te­si öğ­re­tim üye­si Dr. Tim Ja­coby ile Tür­ki­ye-Av­ru­pa Bir­li­ği iliş­ki­le­rin­de kim­lik ve yol­suz­luk ara­sın­da­ki iliş­ki tar­tı­şıl­dı. Prog­ram­da Ja­coby, Re­vi­ew of In­ter­na­tio­nal Stu­di­es der­gi­sin­de “Tur­key and Eu­ro­pe: Cul­tu­re, Ca­pi­tal and Cor­rup­ti­on” baş­lı­ğı ile ya­yım­la­nan ma­ka­le­si çer­çe­ve­sin­de Tür­ki­ye’nin AB üye­li­ği önün­de­ki en­gel­ler­den bi­ri ola­rak res­mî bel­ge­ler­de sık sık gün­de­me ge­ti­ri­len yol­suz­luk ko­nu­su­nu fark­lı bir açı­dan de­ğer­len­dir­di.Ja­coby, ta­rih­sel ve kül­tü­rel ar­kap­la­nın, di­ğer ko­nu­lar­da ol­du­ğu gi­bi yol­suz­luk ko­nu­sun­da da Tür­ki­ye-AB iliş­ki­le­rin­de önem­li bir rol oy­na­dı­ğı­nı, bu un­sur­la­rı göz ar­dı ede­rek ya­pı­la­cak ana­liz­ler­le so­ru­nun an­la­şı­la­ma­ya­ca­ğı­nı sa­vun­du. Tür­ki­ye’nin Av­ru­pa ile bü­tün­leş­me­si­ne iliş­kin sü­rek­li ge­li­şen bir li­te­ra­tür ol­ma­sı­na kar­şın, yol­suz­luk ko­nu­su­nun, kül­tü­rel uyum­suz­lu­ğa da­ir tar­tış­ma­lar­dan zi­ya­de ik­ti­sa­dî iliş­ki­ler­de gün­de­me gel­di­ği­ne dik­kat çek­ti. Tür­ki­ye ör­ne­ğin­de bu­nun ek­sik bir de­ğer­len­dir­me ola­ca­ğı­nı sa­vu­nan Ja­coby, kim­lik ve kül­tü­rel de­ğer­le­rin Av­ru­pa’nın Türk al­gı­sı­nı be­lir­le­di­ği­ni; Türk­le­rin bu de­ğer­ler­le bir­lik­te ta­rih­sel pers­pek­tif­ten ba­kıl­dı­ğın­da Av­ru­pa kim­li­ği­ne gö­re “öte­ki” ol­du­ğu­nu; hi­le­kâr, do­lan­dı­rı­cı, kur­naz Türk al­gı­sı­nın zi­hin­ler­de in­şa edil­di­ği­ni vur­gu­la­dı. Bu id­di­ası­nı da Ox­ford’un 24 cilt­lik söz­lü­ğün­de Türk ke­li­me­si­nin za­lim, in­saf­sız, kur­naz gi­bi an­lam­lar­la kar­şı­lan­ma­sı­nı ör­nek gös­te­re­rek des­tek­le­di. Ja­coby, Av­ru­pa’nın si­ya­sî ve kül­tü­rel sı­nır­la­rı­nı be­lir­ler­ken ge­le­nek­sel ba­kış açı­sı çer­çe­ve­sin­de “me­de­ni Ba­tı/bar­bar Do­ğu (Os­man­lı-Türk)” an­la­yı­şı­nın hâ­kim ol­du­ğu­nu si­ya­sî­ler­den ve aka­de­mi çev­re­sin­den yap­tı­ğı alın­tı­lar­la açık­la­dı.Ja­coby’ye gö­re “yol­suz­lu­ğa ba­kış, So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı dö­nem­de dö­nü­şü­me uğ­ra­dı. So­ğuk Sa­vaş dö­ne­min­de pek gün­de­me gel­me­yen yol­suz­luk, 1990’dan iti­ba­ren ulu­sal-ulus­la­ra­ra­sı ka­mu­oyun­da ve ba­sın­da çok yo­ğun bir şe­kil­de tar­tı­şıl­dı; ulus­la­ra­ra­sı or­ga­ni­zas­yon­lar (BM, Dün­ya Ban­ka­sı, OECD, AB) ta­ra­fın­dan yol­suz­luk­la mü­ca­de­le için çe­şit­li gi­ri­şim­ler dev­re­ye so­kul­du”. Ja­coby bu­ra­da da ko­nu­ya fark­lı bir açı­dan yak­la­şa­rak So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı dö­nem­de yol­suz­luk­la mü­ca­de­le ve iyi yö­ne­tim ko­nu­la­rı­nın gün­dem hâ­li­ne gel­me­si­ni, he­men her ko­nu­da ol­du­ğu gi­bi, “kül­tür­cü­lü­ğün” geç­miş­ten bu­gü­ne sü­re­ge­len hâ­ki­mi­ye­tiy­le bağ­lan­tı­lan­dır­dı. “AB yol­suz­luk ko­nu­sun­da Tür­ki­ye’den çok da­ha kö­tü du­rum­da­ki Do­ğu Av­ru­pa ül­ke­le­ri­ni Bir­li­ğe al­dı ve ay­rı­ca­lık­lı mu­ame­le et­ti. AKP’nin 2002’de ik­ti­da­ra gel­me­siy­le bir­lik­te de Tür­ki­ye ile Av­ru­pa ara­sın­da­ki fark­lı­lık­la­ra iliş­kin kim­lik te­mel­li so­ru­lar et­ra­fın­da kül­tü­rel tar­tış­ma­lar or­ta­ya çık­tı.” Ja­coby, yö­ne­ti­me din­dar geç­mi­şi olan bir hü­kü­me­tin gel­me­si­ni, Tür­ki­ye’nin Av­ru­pa kül­tü­rü­ne dâ­hil ol­ma­dı­ğı­na en önem­li da­ya­nak ola­rak su­nan ya­zar­lar­dan da ör­nek­ler ver­di ve ek­le­di:AKP’nin eş­cin­sel ev­li­li­ği ve zi­na­yı ya­sak­la­yan ya­sa tek­lif­le­ri­ni ha­zır­la­ma­sı, AB ta­ra­fın­dan İs­lâ­mî ku­ral­lar çer­çe­ve­sin­de alın­mış ka­rar­lar şek­lin­de ni­te­le­ne­rek eleş­ti­ril­di. Tür­ki­ye ör­ne­ğin­de din-ka­nun iliş­ki­si­ne vur­gu ya­pı­lır­ken, ay­nı ya­sa­yı çı­ka­ran Ro­man­ya ör­ne­ğin­de ka­rar sa­de­ce in­san hak­la­rı çer­çe­ve­sin­de de­ğer­len­di­ril­di. Bu çif­te stan­dar­dın kay­na­ğın­da İs­la­mo­fo­bi bu­lu­nu­yor.Ja­coby, yol­suz­luk ko­nu­su­nu ik­ti­sa­dî açı­dan da ele al­dı. “AB’nin yol­suz­luk­la mü­ca­de­le prog­ra­mı doğ­ru­dan so­ru­nun üs­te­sin­den gel­mek için ya­pıl­ma­dı. Ger­çek amaç ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­la­rın kâr ara­yış­la­rı­nı des­tek­le­mek ve Ba­tı ser­ma­ye­si­nin Türk pa­za­rı­na gi­ri­şi­ni ko­lay­laş­tır­mak­tı. Av­ru­pa’da yol­suz­lu­ğun en önem­li ara­cı olan rüş­vet, ki­şi­sel ola­rak ve­ril­di­ğin­de suç teş­kil ediyor; fa­kat şir­ket­ler rüş­vet ver­di­ğin­de bu, suç de­ğil ko­lay­laş­tı­rı­cı iş­lem ola­rak ta­nım­la­nı­yor ve ta­ma­men ya­sal bir du­rum.” Bu­ra­dan yo­la çı­ka­rak yol­suz­luk­la mü­ca­de­le­nin etik de­ğer­ler­den zi­ya­de ik­ti­sa­dî ge­ti­ri­ler için ya­pıl­dı­ğı­nı söy­le­yen Ja­coby, yol­suz­lu­ğun gün­dem­de tu­tul­ma­sıy­la Tür­ki­ye üze­rin­de si­ya­sî bas­kı ku­rul­ma­ya ça­lı­şıl­dı­ğı­na da dik­kat çek­ti.Jac­boy, su­nu­mu­nun so­nun­da, AB’nin yol­suz­luk­la mü­ca­de­le ça­lış­ma­la­rı­nın tam ola­rak an­la­şı­la­bil­me­si için ya­pı­lan de­ğer­len­dir­me­ler­de kül­tü­rel mi­ra­sın mut­la­ka göz önün­de bu­lun­du­rul­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni bir kez da­ha vur­gu­la­dı. Prog­ram, din­le­yi­ci­ler­den ge­len so­ru­lar çer­çe­ve­sin­de AKP Hü­kü­me­ti ve Av­ru­pa, Av­ru­pa’da Müs­lü­man al­gı­sı, ırk­çı­lık, İs­la­mo­fo­bi, kül­tü­rel fark­lı­lık gi­bi ko­nu­la­ra iliş­kin tar­tış­ma­lar­la so­na er­di.