Ahmedî Divanı’nın Tahlili

Me­li­ke Er­dem Gün­yüz, İs­tan­bul Üni­ver­si­te­si Sos­yal Bi­lim­ler Ens­ti­tü­sü Es­ki Türk Ede­bi­ya­tı Ana­bi­lim Da­lı bün­ye­sin­de ha­zır­la­dı­ğı “Ah­me­dî Di­va­nı’nın Tah­li­li”baş­lık­lı dok­to­ra te­zi­ni sun­du.Ah­me­dî, eği­ti­mi­ni Mı­sır’da, Mem­luk Türk­le­ri dö­ne­min­de yap­mış bir âlim­dir. Biz­de di­van şi­i­rin­de hep Fars ede­bi­ya­tı re­fe­rans gös­te­ri­lir. Oy­sa­ki Ah­me­dî, Arap ede­bi­ya­tın­dan ve Türk kül­tü­rün­den mo­tif­le­ri şi­ir­le­ri­ne ta­şır. Fet­ret Dev­ri’nde ya­şa­mış ol­ma­sı ne­de­niy­le bey­lik­ler­de gez­miş ve şeh­za­de eği­ti­mi ile il­gi­len­miş­tir. Ay­nı za­man­da he­kim ol­ma­sı se­be­biy­le de top­lum­la iç içe­dir.Es­ki Türk ede­bi­ya­tı­nı an­la­mak için eli­mi­zin al­tın­da­ki bi­rin­ci el­den ilk kay­na­ğın Ah­me­dî Di­va­nı ol­du­ğu­nu vurgulayan Gün­yüz, tez ça­lış­ma­sın­da şa­i­rin dün­ya­sı­nı bir bü­tün ola­rak al­gı­la­ma­ya ça­lı­şa­rak di­ğer tah­lil­ler­den fark­lı bir ça­lış­ma or­ta­ya koy­ma­ya gay­ret et­ti­ği­ni ifa­de et­ti. An­cak her şe­ye rağ­men mo­dern ya­şa­mın, za­man ol­gu­su­nun ve ke­li­me­ler­de ya­şa­nan mâ­nâ kay­ma­sı­nın di­van şi­i­ri­ni an­la­ma­yı olum­suz et­ki­le­di­ği­ni ör­nek­ler­le açık­la­dı.Te­zin ha­zır­lan­ma­sın­da Ma­ri­fet­nâ­me’de uy­gu­la­nan me­to­du be­nim­se­ye­rek ba­şa­rı­lı bir sis­tem uy­gu­la­mış; zi­ra ça­lış­ma­nın so­nu­cu iti­ba­riy­le Ah­me­dî Di­va­nı’na ait her­bir bah­sin fiş­len­di­ği­ni ve baş­lık­lan­dı­ğı­nı, ay­rı­ca tüm ben­zet­me, ta­bir ve te­rim­le­rin in­deks­len­di­ği­ni be­lirt­ti.Ah­me­dî’nin he­kim ol­ma­sı­na bü­yük bir önem at­fet­ti­ği­ni, di­van­da yer alan ta­ba­bet­le il­gi­li ba­his üze­rin­de ise özel­lik­le dur­du­ğu­nu ifa­de eden Gün­yüz, İs­tan­bul’da dü­zen­le­nen Ulus­la­ra­ra­sı Tıp Ta­ri­hi Kon­gre­si’nde ko­nu ile il­gi­li bir bil­di­ri de sun­muş. Di­van­da çok sa­yı­da tıp te­ri­mi ge­çin­ce ça­lış­ma­nın se­lâ­me­ti açı­sın­dan Gün­yüz, uzun­ca bir sü­re tıp ta­ri­hi yaz­ma­la­rı oku­muş. Zi­ra bir met­nin tah­li­li­ni ya­pa­bil­mek için o dev­rin sos­yal, kül­tü­rel ha­ya­tı­nı, mu­si­ki­si­ni, ta­ba­be­ti­ni, ge­le­nek ve gö­re­nek­le­ri­ni, ah­lâk an­la­yı­şı­nı, ta­sav­vu­fun han­gi mer­ha­le­de ol­du­ğu­nun bi­lin­me­si ge­rek­ti­ği­ni be­lirt­ti. “Kul­la­nı­lan ifa­de­le­rin hiç­bi­ri te­sa­dü­fî de­ğil, ger­çek ha­yat­ta mut­la­ka bir şe­ye te­ka­bül edi­yor ve bu­nun ay­nı şek­li ile şi­i­re yer­leş­ti­ği­ni gö­rü­yor­su­nuz” di­ye­rek bu­nun di­van şi­i­ri­nin ha­yat­tan ko­puk ol­du­ğu id­di­ala­rı­nı ber­ta­raf eden bir du­ru­mu or­ta­ya çı­kar­dı­ğı­na dik­kat çek­ti.Di­van Ede­bi­ya­tı ile il­gi­li or­ta­ya ko­nu­lan fo­toğ­ra­fın tek amacının mal­ze­me­yi de­şif­re et­mek ol­ma­sı­nın cid­di bir sı­kın­tı ol­du­ğu­nu, “Ah­me­dî’nin kim ol­du­ğu­nu, ne­ler yap­tı­ğı­nı söy­le­ye­bil­miş ol­sam da so­run hâ­lâ Ah­me­dî’yi bü­tün­cül ba­kış açı­sıy­la bir ye­re otur­ta­ma­mış ol­mam­dır” di­ye­rek açık­ça ifa­de eden Gün­yüz, bu­nu söy­le­ye­bil­mek için bir me­to­du­mu­zun, kar­şı­laş­tır­ma­lı ede­bi­yat ge­le­ne­ği­mi­zin ol­ma­ma­sın­dan ya­kı­nı­yor. Bu nok­ta­da yol kat ede­bil­mek adı­na ken­di me­to­du­mu­zu oluş­tur­ma­mı­zın ge­rek­li­li­ğin­den bah­se­de­rek en pra­tik çö­zü­mün yurt dı­şın­da ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rı göz­lem­le­yip uy­gu­la­mak ol­du­ğu­nu dü­şün­mek­te.