Türkiye’de Küreselleşme Tartışmaları ve Sonuçları

Bü­lent Şen’in İs­tan­bul Üni­ver­si­te­si Fen-Ede­bi­yat Fa­kül­te­si Sos­yo­lo­ji Bö­lü­mü’nde ha­zır­la­dı­ğı dok­to­ra te­zi KAM-Te­zat tar­tış­ma­la­rı se­ri­sin­de tar­tı­şıl­dı.Şen’in su­nu­mu­nun ar­dın­dan so­ru-ce­vap şek­lin­de ger­çek­leş­ti­ri­len otu­rum­da kür­sel­leş­me sü­re­ci­nin teo­rik te­mel­le­ri, sos­yo-eko­no­mik, si­ya­sî ve kül­tü­rel bo­yut­la­rı ile Tür­ki­ye’de­ki yan­sı­ma­la­rı de­tay­la­rıy­la ma­sa­ya ya­tı­rıl­dı. Kü­re­sel­leş­me üze­ri­ne si­ya­set bi­li­mi, sos­yo­lo­ji, mo­dern ta­rih, an­tro­po­lo­ji baş­ta ol­mak üze­re pek çok sos­yal bi­lim pen­ce­re­le­rin­den ya­zı­lan dok­to­ra tez­le­ri­ne na­za­ran Şen’in ol­duk­ça do­yu­ru­cu ve çok yön­lü bir eser or­ta­ya koy­du­ğu not edil­di.“Tür­ki­ye’de Kü­re­sel­leş­me Tar­tış­ma­la­rı ve So­nuç­la­rı” baş­lık­lı ça­lış­ma­sı­nı, üç ana bö­lüm da­hi­lin­de or­ga­ni­ze et­ti­ği­ni be­lir­ten ko­nuş­ma­cı, bi­rin­ci bö­lüm­de ha­kim kü­re­sel­leş­me söy­le­mi­nin teo­rik te­mel­le­ri ta­rih­sel bir ana­liz­den yo­la çı­kı­la­rak ba­ğım­lı­lık, dün­ya sis­te­mi ve post-for­dizm gi­bi ya­kın dö­nem teo­rik çer­çe­ve­le­ri­ne atıf­la in­ce­le­me­ye ça­lış­tı­ğı­nı vur­gu­la­dı. Si­ya­sî alan­da kü­re­sel­leş­me­nin et­ki­le­ri­ni Şen, kla­sik Vest­fal­yan dü­ze­nin çö­kü­şü ile il­gi­li Karl Po­lan­yi baş­ta ol­mak üze­re önem­li dü­şü­nür­le­rin ça­lış­ma­la­rı ışı­ğın­da ele alı­yor. Eko­no­mik kü­re­sel­leş­me ala­nın­da ise mer­ke­zî bir ak­tör ola­rak ço­ku­lus­lu şir­ket­ler, ne­o-li­be­ral po­li­ti­ka uy­gu­la­ma­la­rı ve kü­re­sel eko­no­mi dü­şün­ce­si ir­de­len­mek­te. Ar­dın­dan eko­no­mik kü­re­sel­leş­me­nin ger­çek­leş­ti­ği baş­lı­ca alan­lar olan ti­ca­ret, üre­tim ve fi­nans ala­nın­da ya­şa­nan ge­liş­me­le­ri, sos­yal ve si­ya­sal bo­yut­la­rı da içi­ne ala­rak de­ğer­len­dir­me­ye ça­lış­tı­ğı­nı ak­ta­ran Şen, kül­tü­rel kü­re­sel­leş­me ile il­gi­li ola­rak ise ho­mo­jen­leş­me ve bu­na kar­şı he­te­ro­jen­leş­me/kü­ye­rel­leş­me tar­tış­ma­la­rı ile il­gi­li açık­la­ma­la­rı ve yo­rum­la­rı or­ta­ya koy­du. Sos­yo­lo­jik açı­dan ya­pı­lan kü­re­sel­leş­me de­ğer­len­dir­me­si ise bu alan­da öne çı­kan üç önem­li Ba­tı­lı ya­zar, Gid­dens, Bau­man ve Beck’in eser­le­rin­den ha­re­ket­le teo­rik çer­çe­ve­yi çiz­me­ye ça­lış­tı­ğı­nı be­lirt­ti.Şen, ça­lış­ma­nın ikin­ci bö­lü­mün­de Tür­ki­ye’de kü­re­sel­leş­me tar­tış­ma­la­rı­nı ir­de­le­di­ği­ni ve te­zin ori­ji­nal ni­te­li­ği­nin bu­ra­dan iti­ba­ren or­ta­ya çık­ma­ya baş­la­dı­ğı­nı vur­gu­la­dı. Zi­ra son yıl­lar­da di­li­mi­ze pe­le­senk ol­muş bir kav­ram ola­rak kü­re­sel­leş­me­nin Tür­ki­ye’de na­sıl al­gı­lan­dı­ğı­na da­ir aka­de­mik ça­lış­ma­lar ol­duk­ça az. Bu bağ­lam­da ko­nuş­ma­cı, Tür­ki­ye’de sü­re­gi­den kü­re­sel­leş­me tar­tış­ma­la­rı­nı ye­ni­dün­ya dü­ze­ni, ne­oli­be­ra­lizm, kü­re­sel­leş­me kar­şıt­lı­ğı, ye­ni em­per­ya­lizm gi­bi kü­re­sel yak­la­şım­la­rın ye­rel iz­dü­şüm­le­ri üze­rin­den yü­rü­tül­dü­ğü­nü vur­gu­la­dı. Ulus dev­let ve mil­lî ege­men­lik ya­nın­da mil­lî kim­lik ve ai­di­yet al­gı­la­ma­la­rı­nın uğ­ra­dı­ğı de­ği­şi­mi ir­de­le­me­ye ça­lış­tı­ğı­nı be­lir­ten Şen, 1980 son­ra­sı Tür­ki­ye’nin tec­rü­be et­ti­ği ra­di­kal sos­yo-eko­no­mik ve si­ya­sal dö­nü­şü­mün meş­rui­yet ara­cı ola­rak kü­re­sel­leş­me söy­le­mi­nin ma­hir bir bi­çim­de na­sıl kul­la­nıl­dı­ğı or­ta­ya kon­duk­tan son­ra, bir böl­ge­sel­leş­me pro­je­si ola­rak Av­ru­pa Bir­li­ği’nin ge­nel­de ve Tür­ki­ye öze­lin­de kü­re­sel­leş­me ile il­gi­si­ni ör­nek­ler­le açık­la­dı.Ça­lış­ma­nın bel­ki de bun­dan son­ra­ki aka­de­mik ça­lış­ma­la­ra en faz­la ori­ji­nal kat­kı­yı yap­ma­ya nam­zet ola­cak bö­lü­mü Tür­ki­ye’de­ki ana dü­şün­ce akım­la­rı ve ide­olo­jik po­li­tik ge­le­nek­ler açı­sın­dan kü­re­sel­leş­me­nin ele alın­dı­ğı üçün­cü bö­lüm­dür. Bu bağ­lam­da, Tür­ki­ye’de sol, İs­lâm­cı, mil­li­yet­çi ve li­be­ral akım­la­rın kü­re­sel­leş­me al­gı­la­ma­la­rı ve tep­ki­le­ri bu yak­la­şım­la­rı ka­mu­oyun­da te­ma­yüz et­miş tem­sil­ci/söz­cü­le­ri ta­ra­fın­dan baş­lı­ca der­gi­ler­de dil­len­di­ri­len gö­rüş­le­rin ana­li­zi üze­rin­den ya­pıl­mak­ta. Türk so­lu için Bi­ri­kim, mil­li­yet­çi ha­re­ket için Türk Yur­du, li­be­ra­lizm için Li­be­ral Dü­şün­ce ve İs­lâm­cı­lık için İz­le­nim, Bil­gi ve Hik­met der­gi­le­ri­ni tah­lil eden Şen, söz ko­nu­su çev­re­le­rin kü­re­sel­leş­me­ye da­ir so­mut ana­liz, gö­rüş, yo­rum ve ha­kim tu­tum­la­rı­nı ör­nek­ler­le açık­la­ma­ya ça­lış­tı.Şen’in ça­lış­ma­sı kü­re­sel­leş­me üze­ri­ne ya­pı­lan so­yut teo­rik ça­lış­ma­lar ile Türk en­te­li­jan­si­ya­sı ve baş­lı­ca fik­rî ha­re­ket­le­rin za­man için­de kü­re­sel­leş­me­ye da­ir yo­rum ve ta­vır­la­rı ara­sın­da bağ­lan­tı­lar kur­ma ça­ba­sı ile bu alan­da­ki stan­dart tez ve ça­lış­ma­lar­dan ay­rıl­mak­ta. Sos­yal bi­lim­ler ala­nın­da son yıl­la­rın hak­kın­da en çok ko­nu­şu­lan an­cak pek az bi­li­nen ko­nu­su kü­re­sel­leş­me ile il­gi­li böy­le­si­ne ni­te­lik­li ve ge­rek si­ya­sî, sos­yo-eko­no­mik ve kül­tü­rel bo­yut­lar ara­sın­da, ge­rek­se kü­re­sel ve ye­rel düz­lem­ler ara­sın­da sis­tem­li bağ­lan­tı­lar ku­ra­bi­len ça­lış­ma­la­rın ço­ğal­ma­sı di­le­ğiy­le.