Beyazıt Devlet Kütüphanesi ve İçerisinde Bulunan Değerli Eserler

TAM Tez-Makale Sunumlarının otuz beşincisinin konuğu, “Osmanlılarda Bir Küçük Sanayi Örneği: Selanik Çuha Dokumacılığı (1500-1650)” isimli yüksek lisans tezi ile İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü araştırma görevlisi Özgür Kolçak’tı. İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı’nda, Prof. Dr. Feridun M. Emecen danışmanlığında hazırlanan tez, üç bölüm ve 143 sayfadan oluşuyor. Öncelikle neden bu konuda karar kıldığını açıklayan Kolçak, konuyu çalışmaya başladığında bir müessese tarihi yazmak yerine, Selanik’te yünlü dokumacılığın başlangıcından itibaren gelişimini izleyerek üretimde bir kırılmanın yaşandığı dönem olan XVII. yüzyıl başına kadarki süreci takip etmeyi düşündüğünü; ayrıca kırılmanın gerçekten yaşanıp yaşanmadığını tespit ederek, şayet yaşandıysa altında yatan nedenleri ortaya koymayı hedeflediğini ifade etti. Ancak, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde çalışırken belgelerin kendisini bu amaçtan uzaklaştırdığını ve ortaya çıkanın, yapmak istediğinden ziyade bir kurum tarihi yazımı olduğunu belirtti. Kolçak, tezin giriş bölümünde konuyla ilgili kaynakların bir değerlendirmesini yapar. İkinci el literatürün dışında, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde konuyla ilgili fonlara dair bilgilerin, şeriye sicilleri ve Yahudi fetva mecmualarının konuyu çalışırken ne denli önemi haiz olduklarını bu kısımda dile getirir. Çalışma, özellikle Yahudi fetva mecmualarını kullanma imkânı kalmadığı ve zaman içinde konuyla ilgili farklı kaynakları inceleme olanağı doğduğundan uzun soluklu bir araştırmanın girişi niteliğindedir. Tezin ana bölümlerine bakıldığında, Kolçak’ın ilk önce “Selanik’te Yahudi Yerleşimi” başlığı altında Selanik’teki Yahudi yerleşiminin ne tür özellikler gösterdiği; hangi tarihlerde kente yerleştikleri, 1492’den sonraki göçün ne şekilde cereyan ettiği, Selanik’teki cemaat yapısı ve cemaatlerin işleyiş tarzını resmettiği görülür. Bu bölümde arşiv malzemesinden ziyade, genellikle ikinci el literatür kullanılmış, ayrıca dokumacıların cemaat içerisindeki konumları gösterilmeye çalışılmıştır. Tezin ana gövdesini oluşturan “Selanik Yünlü Dokumacılığının Gelişimi” başlıklı ikinci bölümde, öncelikli olarak sanayinin kökeni meselesi araştırılmış, İsmail Hakkı Uzunçarşılı ve Heath Lowry gibi konuyla ilgili çalışma yapan araştırmacıların, Selanik’te dokumacılığın başlangıcına ilişkin varsayımları tartışılmıştır. Uzunçarşılı, Selanik’te II. Murad zamanından beri dokuma yapıldığını iddia ederken, Lowry, Selanik’teki Müslüman nüfusun Yahudilerin kente gelişinden çok önce dokumacılıkla ilgilendiklerini ileri sürer. Bu isimlerin dışında, Selanik’teki dokumacılığın tarihini daha geç yıllara dayandıran isimler de mevcuttur. I. S. Emmanuel, J. Nehama ya da Gilles Venstein gibi araştırmacılar, dokumacılığın kökenlerini İspanyol ya da Sicilya Yahudilerine dayandırırlar. Kolçak, tüm bu tezleri inceledikten sonra, Selanik’te Yahudilerin gelmesinden önce de dokumacılık faaliyetlerinin bulunduğunu kabul etmekle birlikte, asıl gelişmenin Yahudilerin gelişinden sonra yaşandığı kanaatine varır. Bu neticeye varmasındaki başlıca amil, Yahudilerin Selanik’e getirdikleri yeni kumaş türleri ve kumaş yapımında geliştirdikleri yeni teknik düzeneklerdir. Bu bölümde ele alınan diğer mevzular, çuha üretiminin Osmanlı Devleti açısından önemi, Selanik’teki yünlü piyasası üzerinde devletin etkisi ve kumaşın üretim safhalarıdır. Hammadde temininden kullanılan boyaların türlerine, kumaş çeşitlerinden üretim biçimlerine kadar üretimdeki çeşitli aşamalar detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Yünün hangi yollarla kumaşa dönüştürüldüğü de bu bölümde sözü edilen ayrıntılı konular arasındadır. Tezin üçüncü bölümü “Devlet ile Selanikli Dokumacılar Arasındaki İlişkiler” başlığını taşır. Bu bölümde ağırlıklı olarak arşiv malzemelerine yer verilmiştir. Başlangıç döneminden itibaren kumaşın devletçe dokutulması, satın alınması, devletin üreticiye yaptığı ödemeler, çuha bedelinin ödenmesinde devletin kullandığı kaynaklar ve genel malî dengesizliğin çuha alımlarını nasıl etkilediği, çuhanın İstanbul’a nakli gibi mevzular ayrıntılı tablolarla resmedilir.

Kolçak’ın, tezinde ele aldığı bu hususları genel hatlarıyla özetlemesinin ardından, sorular kısmı ile program nihayete erdi.