Büyük Selçuklu Devletinde Hanedan Evlilikleri
Türkiye Araştırmaları Merkezi tarafından düzenlenen Tez/Makale toplantılarının Ocak ayı konuğu, Marmara Üniversitesi’nde 2004 yılında hazırladığı “Büyük Selçuklu Devletinde Hanedan Evlilikleri” başlıklı teziyle Bülent Kaçın idi.
Selçuklu tarihi araştırmacılarının üzerinde pek fazla durmadıkları bir konu olarak hanedan evlilikleri, çalışmasında Selçuklu hanedanlarının yapmış oldukları evlilikleri inceleyen Kaçın’a göre Selçuklu Devleti’nin devletlerarası ilişkilerini açıklamada çok önemli bir veri durumundadır. Bu kanaatini Selçukluların yaptığı evlilikleri siyasî şartları göz önüne alarak açıklayan Kaçın, tezinde temel olarak, yapılan evliliklerin asıl gayelerinin neler olduğu sorusuna cevap aramaya çalışmıştır.
Selçukluların Horasan bölgesinde varlık göstermeye başladıkları on birinci asrın ilk yarısının başlarından, devletin yıkıldığı tarih olarak kabul edilen 1157 senesine kadarki süreçte Abbasiler ile Karahanlı ve Gazneli Devletleri bölgedeki en güçlü devletler olarak kabul edilmektedir. Selçukluların siyasî açıdan konumlarını güçlendirmek amacıyla, ilk dönemlerinde isimleri yukarıda geçen hanedanlıklar ile evlilik yolu ile ilişkilerini geliştirmek istedikleri görülmektedir. Fakat bunlar arasında İslâm âleminin manevî temsilcisi konumundaki Abbasiler ile yapılan evlilikler, Selçuklular için özel bir öneme sahiptir.
Kaçın’ın çalışmasında dikkat çektiği önemli noktalardan bir diğeri, ilk dönemlerde özellikle Karahanlılar ve Gazneliler ile evlilik yoluyla yakınlık kurmayı isteyen taraf Selçuklular iken, siyasî açıdan güçlü bir konuma geldikleri yaklaşık bir asır sonraki dönemde kendileriyle evlilik yapılmak istenen taraf haline geldikleridir. Bu durum, Kaçın’ın çalışmasında savunduğu evliliklerin siyasî kazanımlar elde etme gayesi taşıyarak gerçekleştirildiği görüşünü destekler mahiyettedir.
Selçukluların siyasî güç bakımından kendilerinden daha zayıf durumda olan Ukaylîler gibi civardaki mahalli hanedanlar ile de evlilik yaptıkları vakidir. Fakat bu evliliklerde daha çok kendileriyle evlilik yapılan tarafın Selçuklu hanedanına bağlılıklarının devamını sağlamayı hedefledikleri anlaşılmaktadır.
Selçukluların yaptıkları evliliklerin her zaman siyasî konumlarını güçlendirme gayesi taşımadığını belirten Kaçın, az sayıda olmakla beraber siyasî açıdan destek kazanma gayesi olmaksızın yaptıkları evliliklerin de var olduğuna işaret etti ve Selçuklu hükümdarlarının cariyeler ile yaptıkları evlilikleri buna örnek olarak gösterdi.
Tezde evlilik ile doğrudan ilgisi bulunan evlenilecek kişinin görülmesi, mehir, nikah, düğün, boşanma ve ölüm gibi meselelere de temas edilerek Selçuklu hanedanının evliliklerinden bu meselelere dair bazı örnekler verilmiştir.
Özet olarak Selçuklu hanedanının yaptıkları evliliklerde büyük çoğunlukla devletin çıkarları gözetilerek hareket edildiği ve bu amacın da büyük ölçüde gerçekleştirildiği söylenebilir.
Kaçın’ın ilgiyle dinlenen sunumu, katılımcıların soru ve katkılarıyla sona erdi.