Napolyon’a Karşı Osmanlı ve Avrupa İttifakı (1798-1802)

Paylaş:

 Mer­ke­zin­de Na­pol­yon’a kar­şı ku­ru­lan Os­man­lı-Av­ru­pa it­ti­fa­kı­nı ele alan, Kah­ra­man Şa­kul’un Ge­or­ge­town Üni­ver­si­te­si’nde ta­mam­la­dı­ğı, 1798-1802 yıl­la­rı­nı kap­sa­yan dok­to­ra te­zi; as­ke­rî, dip­lo­ma­tik, lo­jis­tik, ik­ti­sa­dî me­se­le­ler ve it­ti­fak­lar gi­bi çe­şit­li alan­la­ra nü­fuz ede­bi­len çok ge­niş kap­sam­lı bir dok­to­ra te­zi­dir. Tez ge­nel ola­rak 17. yüz­yıl son­la­rı ve 18. yüz­yıl baş­la­rın­da ge­li­şen; Mı­sır se­fe­ri, Os­man­lı’nın Na­pol­yon teh­li­ke­si­ne kar­şı ta­ri­hî ra­ki­bi Rus­ya’yla kur­du­ğu it­ti­fak, it­ti­fak fi­lo­su­nun İtal­ya çı­kart­ma­sı gi­bi bir­ta­kım önem­li olay­lar bağ­la­mın­da re­form ça­ğın­da­ki Os­man­lı’nın dün­ya­da­ki ko­nu­mu­nu, dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî ta­ri­hle bir­lik­te ele ala­rak ana­liz et­mek­te­dir.Şa­kul te­zin­de Os­man­lı-Rus İt­ti­fak güç­le­ri­nin İtal­ya’ya çı­kart­ma yap­ma­sı ve Si­cil­ya’ya yar­dım et­me­si, Pa­ler­mo’da­ki Os­man­lı as­ker­le­ri­nin is­ya­nı, Os­man­lı­la­ra bağ­lı Ye­di Ada­lar Cum­hu­ri­ye­ti ku­rul­ma­sı gi­bi hem dip­lo­ma­si hem de as­ke­rî ta­ri­hi­mi­zi ya­kın­dan il­gi­len­dir­me­si­ne rağ­men ye­te­rin­ce bi­lin­me­yen bir­çok me­se­le­yi il­gi­li­le­rin dik­kati­ne su­nu­yor. Bu­nun ya­nın­da as­ker­le­rin gi­der­le­ri­nin po­li­çe sis­te­miy­le na­sıl kar­şı­lan­dı­ğı, it­ti­fak ku­ru­lan Rus­la­rın ia­şe ve ik­mal­le­ri­nin na­sıl ya­pıl­dı­ğı, sa­va­şın na­sıl fi­nan­se edil­di­ği, se­fer­le­rin ha­zır­lık sü­reç­le­rin na­sıl ol­du­ğu (do­nan­ma­nın na­sıl ku­rul­du­ğu, se­fe­re na­sıl ha­zır­la­nıl­dı­ğı, er­zak ve di­ğer ge­rek­si­nim­le­ri­ni na­sıl kar­şı­lan­dı­ğı) gi­bi ta­rih ya­zı­mı­mız­da ne­re­dey­se hiç de­ği­nil­me­yen ya da yan­lış yo­rum­la­nan bir­çok me­se­le­ye yo­ğun­la­şır. Ay­rı­ca, Cev­det Pa­şa ve En­ver Zi­ya Ka­ral gi­bi ta­rih ya­zar­la­rı­mı­zın düş­tü­ğü bir­çok ha­ta­yı göz­ler önü­ne ser­me­ye ça­lış­mak­ta­dır.Ay­rı­ca Şa­kul; Mı­sır se­fe­ri­ni ön­ce­den tah­min ede­me­dik­le­ri için Os­man­lı dip­lo­mat­la­rı­nı suç­la­ma­nın yan­lış ola­ca­ğı­nı, zi­ra hiç kim­se­nin bu se­fe­ri ön­gö­re­me­di­ği­ni, bu­nun bu şe­kil­de ya­pıl­ma­sı­nın Fran­sa’nın ba­şa­rı­sı ol­du­ğu­nu ör­nek­ler­le açık­la­dı. Os­man­lı’nın 1792’de baş­la­yan ih­ti­lal sa­vaş­la­rın­da güt­tü­ğü ta­raf­sız­lık po­li­ti­ka­sı­na rağ­men Fran­sa, 1798’de Mı­sır’ı iş­gal et­miş­tir. Şa­kul’a gö­re, Fran­sa’nın Mı­sır’ı iş­gal et­me­sin­den bir yıl ön­ce, 1797’de, ken­di­siy­le ay­nı ta­raf­sız­lık po­li­ti­ka­sı­nı gü­den Ve­ne­dik’e ait Ye­di Ada­la­rın Fran­sa ta­ra­fın­dan iş­gal edil­me­si ve Ve­ne­dik’in ta­rih­ten si­lin­me­siy­le, Os­man­lı ge­le­nek­sel dost bel­le­diği Fran­sa’ya kar­şı cid­di mâ­nâ­da şüp­he­ler duy­ma­ya baş­la­mış­tır. Os­man­lı bu güç­lü şüp­he­si­ne rağ­men ye­ter­li sü­re ol­ma­dı­ğı ve he­de­fin ne­re­si ol­du­ğu­nu tam ola­rak kes­ti­re­me­diği için ge­rek­li ön­lem­le­ri ala­ma­mış­tır. Os­man­lı Dev­le­ti, bu ge­liş­me­ler üze­ri­ne dik­ka­ti­ni Ad­ri­ya­tik’te­ki ge­liş­me­le­re yo­ğun­laş­tır­mış ve Rus­ya’yla it­ti­fak ça­lış­ma­la­rı­na baş­la­mış­tır. Da­ha son­ra Mı­sır’ın iş­ga­liy­le de Ad­ri­ya­tik ser­hat­ti­ni ye­ni­den kur­muş ve Fran­sa’ya kar­şı tam­pon güç ola­rak Rus­ya’yla bir­lik­te Fran­sız­lar­dan al­dı­ğı Ye­di Ada­lar üze­rin­de Ye­di Ada­lar Cum­hu­ri­ye­ti’ni kur­muş­tur.Te­zin ele al­dı­ğı dö­nem, Os­man­lı’nın ya­vaş ya­vaş Av­ru­pa si­ya­se­ti­nin içi­ne çe­kil­me­ye baş­la­dı­ğı bir dö­nem­dir. Şa­kul, bu ve di­ğer bir­ta­kım ge­liş­me­ler­den yo­la çı­ka­rak Kı­rım Sa­va­şı’yla iliş­ki­len­di­ri­len Os­man­lı glo­bal­leş­me­si­ni da­ha ön­ce­ye, 1797’le­re ka­dar da­yan­dır­mak ge­rek­ti­ği­ni sa­vu­nur. Çün­kü Kı­rım Sa­va­şı’nda Os­man­lı­yı glo­bal di­ye ni­te­len­dir­me­mi­zi sağ­la­yan pa­ra­met­re­le­rin he­men hep­si bu dö­nem­de ger­çek­leş­miş­tir. Ay­rı­ca Şa­kul’un “glo­bal an” de­di­ği bu dö­nem­de top­lu­mun tüm ke­sim­le­rin­de “ye­ni bir şey­ler olu­yor” al­gı­sı ve -te­zin­de Ni­zam-ı Ce­dit’le iliş­ki­len­di­re­rek açık­la­ma­ya ça­lış­tı­ğı- ye­ni olu­şan bir si­ya­sî bi­linç var­dır. Şa­kul, bun­la­rı da glo­bal­leş­me sü­re­ci­nin uzan­tı­la­rı ola­rak ele alır.İs­tan­bul, St. Pe­ters­burg, Te­pe­de­len­li Ali Pa­şa ve -Şa­kul’un olay­la­rın sey­rin­de sa­nı­la­nın ak­si­ne çok faz­la et­ki­li ol­duk­la­rı­nı ifa­de et­ti­ği- çe­şit­li kü­çük bü­rok­rat­la­rın te­mel oyun­cu ol­du­ğu tez­de, olay­lar kro­no­lo­ji sı­ra­sı­na uyu­la­rak ak­ta­rı­lır. Tez­de bir yan­dan dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî ta­rih­le il­gi­li bil­gi­ler, di­ğer yan­dan da dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî ge­liş­me­le­rin Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu’nda­ki ida­rî, ma­lî ve si­ya­sî so­nuç­la­rı­na da­ir bir­ta­kım de­ğer­len­dir­me­ler mev­cut­tur. As­ke­rî ve si­ya­sî ge­liş­me­le­rin an­la­tıl­dı­ğı bö­lüm­ler­de Mı­sır’ın iş­ga­li­ne kar­şı Rus­ya’yla gi­ri­şi­len it­ti­fa­kın en te­mel, en so­mut so­nu­cu olan Os­man­lı-Rus or­tak fi­lo­su­nun Ad­ri­ya­tik’te se­fe­re çık­ma­sı üze­rin­de du­ru­lur; ki bu hu­sus Şa­kul’un bu ko­nu­yu ter­cih et­me­si­nin en önem­li se­be­bi­dir.Va­ka ça­lış­ma­sı ola­rak si­ya­sî, dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî açı­dan te­mel alı­nan me­se­le, ku­ru­lan Os­man­lı-Rus fi­lo­su­nun be­ra­ber­ce Ad­ri­ya­tik’e gi­dip Ye­di Ada­la­rı Fran­sız iş­ga­lin­den kur­tar­ma­la­rı­dır. Ge­nel ola­rak 1794-1807 ara­sıy­la il­gi­li la­yi­ha­lar, ni­zam­na­me­ler, ia­şe bel­ge­le­ri gi­bi bir­çok ar­şiv bel­ge­sin­den ve da­ha ön­ce ya­pıl­mış çe­şit­li ça­lış­ma­lar­dan ya­rar­la­nan Şa­kul, dev­le­tin o dö­nem­ki ma­lî ve ida­rî iş­le­yi­şi hak­kın­da da çe­şit­li so­nuç­la­ra ulaş­ma­ya ça­lış­mış­tır ve kay­nak­la­rı bir ara­da de­ğer­len­di­re­rek ge­nel bir re­sim or­ta­ya koy­ma­yı amaç­la­mış­tır.

Daha fazla göster

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir