Alımlama Estetiği Işığında Hüsn ü Aşk’ın Tahlil ve Tenkidi
Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı anabilim dalında doktorasını tamamlayan Nilüfer Tanç, tez çalışmasında ortaya koyduğu araştırmalarını sundu.
Edebi metinlere yaklaşım ve okuma/yorumlama tarzları hakkında kısa bir bilgi sunduktan sonra Tanç, alımlama estetiği kavramı, ortaya çıkışı ve gelişi hakkında bilgi verdi.
Daha sonra Tanç, alımlama estetiği ve kendi çalışması hakkında bilgilendirdi. Alımlama estetiğinin, metinleri kendi bağlamında okuyup anlamlandırma çabasına dayanan tarihselcilik anlayışı ile ortaya çıkan okuma/yorumlama tarzlarından biri olduğunu ve Almanya’da doğup geliştiğini anlattı. Tanç’ın anlattığı üzere alımlama estetiği, bir eserin okur tarafından algılanışını esas alan değerlendirme biçimidir. Buna göre yazar eserini ortaya koyduktan sonra sahneden çekilmekte, eseri estetik olarak değerlendirmek onu alımlayan okura kalmaktadır. Okur, metni okurken edilgen ve etkisiz olmayıp esere değer katan önemli bir unsurdur. Genel olarak bu bakış açısıyla eserler ele alındığında her bir okuyucunun ya da okuyucu grubunun ayrı ve kendine özgü bir estetik değerlendirmesi ve metinden çıkardığı anlam olacaktır.
Tanç, bundan sonra tez çalışmasında bu bahsedilen okuma/yorumlama tarzıyla Şeyh Galib’in Hüsn ü Aşk adlı mesnevisini değerlendirdiğini söyledi ve çalışmasıyla elde ettiği bulguları sundu.
Şeyh Galib’in söz konusu eseri, sembolik bir aşk öyküsüdür. İçeriğinde, birer kişi yerine konulan kavramların birbirleriyle olan ilişkileri anlatılmaktadır. Hikâyede kadın karaktere büründürülen Hüsn’e (güzellik) erkek karakteri yüklenen Aşk âşık olmaktadır. Bir de ikisi arasında iletişim kuran Suhân (söz) adlı ihtiyar vardır. Bu karakterlerden başka da öyküde Edep okulu, Molla-yı Cünûn adındaki öğretmen, Hayret adlı sevenleri ayıran biri, Gayret adlı da sevenlere yardım eden biri vardır. Ayrıca Kalp adlı bir uzak ülke, Mana adlı bir de mesire yeri vardır. Aşk ile Hüsn birbirlerini severlerken Hayret’in aleyhlerinde çabalarına rağmen Gayret’in yardımı ile Kalp ülkesinden Kimya adlı cevheri alıp ve muradına ererler.
Kısaca bu şekilde işlenen öykü, Nilüfer Tanç’ın değerlendirmesinde vurgulandığı üzere aslında okuyana göre farklı anlam ve değerler yüklenecek şekilde kurgulanmıştır. Metin belli bir amaçtan çok izleği göstermektedir. Okuyucunun her okuduğunda başka bir şekilde anlamlandırmasına olanak sunacak şekilde oluşturulan metin çağdaş okuyucunun da yeni bir anlayışla alımlamasına uygun görünmektedir.
Nilüfer Tanç çalışmasının sonunda alımlama estetiği bakış açısıyla Türk edebiyatı metinlerinin ele alınmasının yeni bulgular ve sonuçlar ortaya çıkaracağını, bu nedenle bu tarz çalışmaların başka metinler için de yapılmasının yararlı olacağını dile getirdi.