Bosna’da Medrese Geleneği: Eğitim ve Müfredat
Türkiye Araştırmaları Merkezi’nin düzenlediği Balkan Tarihi Konuşmaları serisinin altıncısında Ahmet Adiloviç ile Bosna’da dinî ilimlerin geçmişi ve bugününe dair bir sohbet gerçekleştirdik. 1994-2003 yılları arasında Travnik Elçi İbrahim Paşa Medresesi müdürlüğünde bulunan Dr.Ahmed Adiloviç 2014’den bu yana Travnik (Orta Bosna Bölgesi) Müftülüğü görevini yürütmektedir. Aynı zamanda savaş zamanı Bosna Hersek Silahlı Kuvvetlerinde komutanlık görevi yapmıştır.
Adiloviç konuşmasına Bosna’daki medreselerin tarihi hakkında kısa bir bilgi vererek başladı. Osmanlı’nın bölgeye gelmesinden kısa süre sonra ilk medreselerin açılmaya başladığını, Bosna’da kurulan en eski medresenin 1557 senesinde Saraybosna’da açılan Gazi Hüsrev Bey medresesi olduğunu kaydetti. Bosna Hersek medreselerinde verilen eğitimin Osmanlı eğitim sisteminin bir parçası olduğun ifade eden Adiloviç o dönemde medrese öğrencilerinin 12-16 yaşları arasında eğitim aldığını, daha önce de sıbyan mekteplerine gittiklerini belirtti. Sayıları 100’e yaklaşan medreseler ile birlikte Bosna Hersek’de çok canlı bir eğitim hayatı olduğunu ifade eden Adiloviç Osmanlı’nın gerilemesiyle beraber bu sayının da yavaş yavaş azalmaya başladığını kaydetti. 1876’da Bosna’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kontrolüne geçmesiyle beraber bu gerileme hız kazanmış, ancak Avusturya-Macaristan idaresinin dini eğitime yönelik şiddetli bir baskısı olmamıştı. Adiloviç asıl sıkıntının 1945’de Yugoslavya’nın kurulmasıyla başladığını, bu dönemde faaliyet gösteren 33 medreseden 32’sinin kapatıldığını ifade etti. Sosyalizm döneminde faaliyet gösterebilen sadece 1 medrese (Gazi Hüsrev Bey) kaldığını belirten Adiloviç, buraya da göstermelik olarak izin verildiğini, ders içeriklerinin ve okul yönetiminin hükümet tarafından sıkı bir şekilde kontrol edildiğini söyledi. Yugoslavya döneminde faaliyetine son verilen camii ve medreselerin birçoğunun henüz kullanıma açılmadığı ve bazılarının mülkiyetinin dahi geri alınamadığına dikkat çeken Adiloviç, görev yaptıkları Travnik Medresesi binasının da mülkiyetinin halen devlette olduğunu ve kendilerine sadece kullanım izni verildiğini kaydetti.
AhmedAdiloviç şu anda Bosna Hersek’de faaliyet gösteren 3 İlahiyat Fakültesi ve 6 medrese olduğunu, açılan bu medreselerin 90’lı yıllardan sonra tekrar faaliyete geçtiğini ve idarelerinin Bosna-Hersek İslam Birliği tarafından sağlandığını belirtti. Gelirlerinin yarısının devlet, yarısının da öğrenciler tarafından verilen aidatlar tarafından karşılandığını anlatan Adiloviç kız öğrenciler için eğitimin de yine 90’lardan sonra başladığını ekledi. Faaliyeti durdurulan diğer medreselere sahip olunamadığı için şu anda eğitimin bu 6 medresede devam ettiğini ifade etti.
Medrese eğitiminin içeriğine de temas eden Adiloviç, müfredatın %30 dini ilimler, %20 dil (Boşnakça, Arapça, İngilizce, Türkçe seçmeli), %20 matematik-fizik-kimya-biyoloji, %11 sosyal bilimler ve kalan da diğer derslerden oluştuğunu söyledi ve medrese diplomasının Bosna’daki bütün üniversitelerde geçerliliği olduğunu ve öğrencilerin medreselerden mezun olduktan sonra istediği herhangi bir bölüme gidebildiklerini belirtti. Bunun da yeni kazanılan bir hak olduğunu ekleyen Adiloviç, Komunizm döneminde Gazi Hüsrev Bey medresesi diplomasının devlet tarafından tanınmadığını, mezunların sadece İlahiyat fakültesine gidebildiklerini, ardından da imam olabildiklerini ancak sistem tarafından ilkokul mezunu olarak kabul edildiklerinin altını çizdi.
Medreselerde terbiyeli iyi birer Müslüman yetiştirme amacı taşıdıklarını ve şu an itibariyle Sancak’taki ile birlikte 7 medrese ve 3 ilahiyat fakültesinde eğitim verdiklerini, hafızlık kurumunun canlılığını koruduğunu hatırlatan Adiloviç buna ilaveten ortaokullarda da din eğitimi verildiğini belirtti. Buna ek olarak okul dışında 5-15 yaş arası çocukların gittiği din eğitimi verilen mektepler olduğunu ve bunun da sayısının yaklaşık 200’e ulaştığını kaydetti.