2018’de Bilim: Buluşlar, Yenilikler, Beklentiler
2018’de daha önce de bahsedilen crispr teknolojisi Çin’de bir zigot üzerine uygulandı. Bebek sağlıklı doğduktan sonra açıklanan durum bilim dünyasında tartışmalara yol açtı.
Medeniyet Araştırmaları Merkezi Mehmet Baysan ile geçtiğimiz yılın bilimsel gelişmelerini değerlendirdi. Bu gelişmelerin hangi alanları etkilediğini ve hayatımıza neler getirebileceği konuşuldu. Şehir üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümünde öğretim üyesi olan Mehmet Baysan özellikle biyomedikal alanındaki gelişmelerle ilgileniyor.
Baysan’a göre bu yılın ilk ve en önemli bilimsel ilerlemesi gelişim biyolojisinin haritasının çıkartılması. Biyolojik yapı tek hücre ile başlıyor ve onun çoğalması ile biyolojik özelleşme ve gelişme gerçekleşiyor. Crispr teknolojisi ile bu bilinen hücre yapısı incelenebiliyor ve hücre hedeflenen yere giderek DNA yapısını değiştirebiliyor. Bu teknoloji ile gerçek manada gen mühendisliği mümkün kılınıyor. Hangi enzimin hangi hücrede ne zaman salgılandığı tespit ediliyor ve gelişim biyolojisinin anlaşılması hedefleniyor. Bu sayede genetik hastalıkların DNA yapısı ile oynanarak engellenmesi bekleniyor. Diğer bir amaç ise tek hücreden hangi hücre gruplarının farklılaştığını ve nasıl farklılaştığını keşfetmektir. Mesela kan hücresinin oluşumu keşfedilip gözlemlendiği zaman bu hücrenin oluşumundan kaynaklı hastalıklar da önlenebilir duruma geliyor.
Yine gen dizilim ve haritalandırma teknolojisi ile bağlantılı olarak evrim teorisi de tekrar gündeme geliyor. Geçtiğimiz sene anne babası farklı insan kökenlerinden olan bir türün iskeleti bulundu. Bu iskelet neanderthal türünün ne kadar uzağa gittiğinin de bir kanıtı olmuştur. Fosiller üzerine yapılan bir diğer keşif ise okyanus tabanında bulunan beş yüz milyon yıllık bir kalıntı üzerine olmuş. Bu kalıntı üzerine yapılan genetik ve kimyasal çalışmalar ile fosilde kolesterol molekülleri bulunmuş. Bitkilerde bulunmayan bu molekül ile yaşayan en eski hayvanın katıntıları bulunduğu düşünülüyor.
Yeni kurulan bazı şirketler bireylerin DNA örnekleri üzerinden kişilerin gen haritalarını çıkartıp bireylere hangi ırktan olduğu ve ne tip genetik özellikler taşıdığı bilgisini veriyorlar. Bu şirketler üzerinden otuz yıl önce bir suç işlemiş fakat yakalanamamış olan bir suçlu ABD’de bulunmuş. Polis şirketlerin bu verilerini kullanarak suçlunun üçüncü kuşaktan kuzenlerine ulaşmış ve gen benzerlikleri ile suçluyu tespit etmiş. Bu veri kaynakları bu tip avantajlara sahip olduğu gibi etik açıdan dezavantajlara da sahiptir. Bir başka uzun soluklu gelişme ise yirmi yıl önce hastalıklı RNA’nın hücre içerisinde engellenmesiyle hastalıkların önlenmesi fikrinin bu sene ilaç olarak piyasaya sürülmesi. Günümüzde nadir ve pahalı olan bu ilaçların gelecekte yaygınlaşması bekleniyor.
2018’de daha önce de bahsedilen crispr teknolojisi Çin’de bir zigot üzerine uygulandı. Bebek sağlıklı doğduktan sonra açıklana durum bilim dünyasında tartışmalara yol açtı. Daha çok yeni ve riskli olan bu gelişmenin insan üzerinde kullanılması yasal değil. Yine Çin’de klasik klonlama mantığından yola çıkarak bu yıl da bir maymun klonlanmış. Bu önemli bir gelişme çünkü canlının yapısı karmaşıklaştıkça genetik yapı ile oynamak da zorlaşır. Bildiğiniz gibi bir dönemin ünlü klonu Dolly bir koyundu. Bir maymunun klonlanması ise Dolly’e göre çok daha zor bir işlem.
Tıp ve biyoloji alanındaki gelişmelerden sonra teknoloji alanına geçen Baysan, ilk olarak üç boyutlu metal yazıcıların geliştirildiğini aktardı. Plastik üç boyutlu yazıcılara zaten bir zamandır aşinayız ama bunun metal sürümünün sanayi alanında yeni gelişmelere yol açacağı düşünülüyor. Yapay zeka ve makine öğrenmesi bu yıl da popülerliğini koruyan gelişmelerden. Google, Amazon gibi şirketler bu yapay zekayı pazarlamaya başladılar. Satılan bu ürünlerle yapay zekayı bir işlemci olarak kullanmak mümkün. Yine yapay zeka alanında yapılan yeniliklerden biri iki yapay zekanın birbirine karşı mücadele vermesi. Bu mücadele üretilen yeni ürünün insan tarafından mı yoksa yapay zeka tarafından mı yapıldığını bulmaya yönelik. Eğer bu ayrımı yapay zeka yapamazsa insanın da yapması pek olası gözükmüyor. Son olarak yıllardır konuşulan akıllı şehirler projesi bu yıl Toronto’da hazırlanmaya başlandı. Bütün sistemi internete bağlı olan bu akıllı şehirlerde her şeyi otomatik olarak kontrol etmek mümkün olacak.