Kitaplarla İlişkinin Adabı Üzerine el-‘Almavî
Takdim ve Çeviri: M. Cüneyt Kaya
İslâm ilim ve kültür tarihinde ilim âdâbı üzerine yazılan kitaplar müstakil bir literatür oluşturacak kadar zengindir. Bu tür eserlerin muhtevalarında iki ana başlığın önplana çıktığı söylenebilir: Hoca ve talebenin sahip olmaları gereken ahlâkî özellikler ile hoca-talebe arasındaki ilişkiler ve bugün “araştırma usulü” başlığı altında ele alınan teknik konular.
Aşağıda tercümesi sunulan metin, sözkonusu literatürün bir parçasını oluşturan Abdu’l-Bâsit b. Mûsâ b. Muhammed el-‘Almavî’nin (ö. 981/1573) el-Mu‘îd fî edebi’l-müfîd ve’l-müstefîd veya et-Telîd fî ihtisâri’d-dürri’n-nadîd olarak bilinen eserinin, kitaplarla ilişkide riayet edilmesi gereken kurallara dair altıncı kısmıdır. Almavî’nin eseri aslında çağdaşı Bedreddîn el-Gazzî ed-Dımeşkî’nin (ö. 984/1577) ed-Dürrü’n-nadîd fî edebi’l-müfîd ve’l-müstefîd’inin özeti mahiyetinde olup mukaddime ve hâtime dışında toplam altı bölümden oluşmaktadır. Samimiyet, doğruluk ve ilim tahsiline niyetlenmeye dair mukaddimenin ardından ilk bölümde ilimle iştigalin, öğrenim ve öğretimin fazileti, ikinci bölümde dinî ilimlerin kısımları ve hiyerarşisi, üçüncü bölümde hoca ve talebenin riayet etmesi gereken kurallar, dördüncü bölümde fetva, fetva veren (müftî) ve fetva isteyenin (müsteftî) riayet etmesi gereken kurallar, beşinci bölümde tartışma usulü, altıncı ve son bölümde ise kitaplarla ilişkide riayet edilmesi gereken hususlar incelenmektedir.Franz Rosenthal’in tespitine göre, sözkonusu altıncı bölüm, İbn Cemâ‘a’nın 1273’te telif ettiği Tezkiratü’s-sâmi‘ ve’l-mütekellim fî âdâbi’l-âlim ve’l-müte‘allim isimli eseriyle muhteva olarak da büyük benzerlikler içermektedir.
Tercümede Almavî’nin eserinin Ali Zey‘ûr tarafından yapılan neşri esas alınmış (Ulûmu’t-terbiye ve’n-nefs ve’l-ifâde fî tedbîri’l-müte‘allim ve siyâseti’t-te‘allüm içinde, Beyrut 1413/1993, s. 79-249, altıncı bölüm: s. 227-237), Franz Rosenthal’in The Technique and Approach of Muslim Scholarship (Roma 1947) isimli eserindeki çok sayıda açıklayıcı not içeren, ancak kimi örneklerin ihtisar edildiği İngilizce tercümesine de (s. 8-18) pek çok noktada başvurulmuştur (Rosenthal’in bu eserinin Arapçası için bkz. Menâhicu ulemâi’l-müslimîn fi’l-bahsi’l-ilmî, trc. Enîs Ferîha, Beyrut 1961).
Yazının tamamını okumak için tıklayınız.