Merkez-Çevre Teorisine Eleştirel Bir Bakış: Eleştirel Teori & Antonio Gramsci

Gi­riş

Türk si­ya­sa­sı­nı açık­la­ya­bil­me ko­nu­sun­da­ki teo­rik tar­tış­ma­lar iniş­li çı­kış­lı bir gra­fik gös­ter­mek­te ve si­ya­set ala­nın­da ger­çek­le­şen ba­zı ge­liş­me­le­re gö­re tar­tış­ma ba­zen ye­ni­den alev­len­mek­te, ba­zen de sön­me­ye yüz tut­mak­ta­dır. 2002 ge­nel se­çim­le­ri­nin so­nuç­la­rı da bu tar­tış­ma­la­rın ye­ni­den alev­len­me­si­ne ve­si­le olan bir et­ki yap­tı. Bir­çok aka­de­mis­yen, kö­şe ya­za­rı vs. si­ya­set sah­ne­sin­de ya­şa­nan bu de­ği­şi­mi an­la­ya­bil­mek ve açık­la­ya­bil­mek için yo­ğun bir ça­ba or­ta­ya koy­du. Son ola­rak da, 2007 se­çim­le­riy­le bir­lik­te or­ta­ya çı­kan ye­ni si­ya­sî kon­jonk­tür­den ve ya­şa­nan ba­zı ge­liş­me­ler­den son­ra,[1] si­ya­set ala­nın­da ya­şa­nan bu de­ği­şim­le­re ve Tür­ki­ye’de si­ya­sal alan­da ya­şa­nan mü­ca­de­le­le­rin do­ğa­sı­na iliş­kin tar­tış­ma­lar ye­ni­den alev­len­di.

Bu nok­ta­da, bu ye­ni dö­ne­min ve si­ya­set ala­nın­da ya­şa­nan mü­ca­de­le­nin do­ğa­sı­nın ana­li­ziy­le il­gi­li ola­rak üç fark­lı gru­bun or­ta­ya çık­tı­ğı söy­le­ni­le­bi­lir:

Bi­rin­ci grup, Türk si­ya­sa­sı­nı ana­liz et­me­ye, alan­da­ki “do­mi­nant” teo­ri di­ye­bi­le­ce­ği­miz bir te­ori­yi, ya­ni Şe­rif Mar­din’in mer­kez-çev­re te­ori­si­ni[2] kul­la­na­rak de­vam et­mek­te. Bu grup­ta­ki­le­re[3] gö­re, mer­kez-çev­re te­ori­si­ninTürk si­ya­sa­sın­da ya­şa­nan ge­liş­me­le­rin an­lam­lı bir res­mi­ni sun­ma nok­ta­sın­da her­han­gi bir ek­si­ği yok­tur; ya­ni bu teo­ri geç­miş dö­nem­ler­de ya­şa­nan bir­çok olay­da Türk si­ya­sa­sı­nı an­lam­lan­dı­ra­bil­mek nok­ta­sın­da ba­şa­rı­lı bir şe­kil­de iş­lev gör­dü­ğü gi­bi, şim­di de ay­nı iş­le­vi gör­me­ye de­vam ede­cek­tir.

İkin­ci grup­ta­ki­le­rin[4] dü­şün­ce­si ise bi­raz da­ha fark­lı: Bun­lar, mer­kez-çev­re te­ori­si­nin, Türk si­ya­sa­sı­nın ana­li­zin­de­ki en önem­li ve bel­ki de en güç­lü teo­rik çer­çe­ve ol­du­ğu­na inan­sa­lar da, ya­şa­nan ye­ni ge­liş­me­ler çer­çe­ve­sin­de kü­çük ba­zı ek­le­me­ler ya­pı­la­rak, te­ori­nin ye­ni­leş­ti­ril­me­si ge­rek­ti­ği­ni id­di­a edi­yor­lar.

Bu iki gru­ba ek ola­rak, bir de üçün­cü bir gru­bun var­lı­ğın­dan söz edi­le­bi­lir. Bu grup­ta­ki­ler[5] me­se­le­ye kar­şı da­ha “ra­di­kal” bir tu­tum alı­yor­lar ve mer­kez-çev­re te­ori­si­nin ye­ri­ne baş­ka te­ori­le­rin kul­la­nıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ne ina­nı­yor­lar. Bu tu­tum, ta­bii ki, mer­kez-çev­re te­ori­si­nin li­te­ra­tür­den ta­ma­men kal­dı­rıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni dü­şün­dük­le­ri an­la­mı­na gel­mi­yor. Bu­nun dı­şın­da, Türk si­ya­sa­sı­nı ana­liz et­me­de kul­la­nı­la­bi­le­cek ye­ni ve tu­tar­lı teo­rik mo­del­le­rin or­ta­ya ko­nul­ma­sı­nı amaç­lı­yor­lar.

Bu gi­ri­şi mü­te­aki­ben şu id­di­a edi­le­bi­lir ki, Türk si­ya­sa­sı­nın ana­liz edi­le­bil­me­si­ne yö­ne­lik ye­ni teo­rik mo­del­le­rin tar­tı­şıl­ma­sı nok­ta­sın­da, aka­de­mis­yen­ler cep­he­sin­den yo­ğun bir il­gi gö­rün­mek­te­dir. Bu ne­den­le, Türk si­ya­sa­sı­nın iş­le­yi­şi­ne ve si­ya­sal mü­ca­de­le­nin do­ğa­sı­na iliş­kin ye­ni teo­rik çer­çe­ve­ler­le ça­lış­ma­lar ya­pıl­ma­sı için şu an bel­ki de en uy­gun za­man­lar­dan bi­ri­dir. Bu bağ­lam­da, ça­lış­ma­mız­da su­na­ca­ğı­mız Grams­ci­an si­ya­set te­ori­si­nin, teo­rik çer­çe­ve se­çi­mi ko­nu­sun­da ya­şa­nan mev­cut tar­tış­ma­ya bir kat­kı sağ­la­ya­bi­le­ce­ği­ni dü­şü­nü­yo­ruz. Baş­lı­ğıy­la Şe­rif Mar­din’in ma­ka­le­si­ne bir atıf­ta bu­lu­nan ma­ka­le­mi­zin asıl he­de­fi ise, mer­kez-çev­re te­ori­si­ni teo­rik düz­lem­den ha­re­ket­le eleş­tir­mek ve ar­dın­dan da ona al­ter­na­tif ola­rak Grams­ci­an si­ya­set te­ori­si­ni sun­ma­ya ça­lış­mak­tır.

Bu ça­lış­ma­nın te­mel so­run­sa­lı, Türk si­ya­sa­sı­nın iş­le­yi­şi­ni ve si­ya­sal mü­ca­de­le­nin do­ğa­sı­nı an­la­ya­bil­mek­le il­gi­li­dir. Bu so­ru özü iti­ba­riy­le ta­bii ki çok ge­niş bir so­ru­dur. Bu yüz­den, bu so­run­sal da­ha zi­ya­de teo­rik dü­zey­de tar­tı­şı­la­cak, fa­kat bu­nun­la bir­lik­te çok na­di­ren gün­cel me­se­le­le­re de de­ği­ni­le­rek ko­nu­nun pra­tik yön­le­ri ve te­ori­nin pra­tik me­se­le­le­ri açık­la­ya­bil­me gü­cü de or­ta­ya kon­ma­ya ça­lı­şı­la­cak­tır. Gün­cel me­se­le­ler bağ­la­mın­da, ça­lış­ma­mı­zı 2002-2008 yıl­la­rı ara­sın­da­ki dö­nem­de ya­şa­nan ge­liş­me­ler­le sı­nır­lan­dı­ra­ma­ya ça­lı­şa­ca­ğız. Da­ha özel ola­rak ise, bu ma­ka­le­nin araş­tır­ma so­ru­su şu­dur: “Şe­rif Mar­din’in mer­kez-çev­re te­ori­si, teo­rik ola­rak ne tür so­run­lar ba­rın­dır­mak­ta­dır?”

Yazının tamamını okumak için tıklayınız.

[1] AK Parti için açılan kapatma davası, Ergenekon soruşturması.

[2] Şerif Mardin, “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset içinde,İletişim Yayınları, İstanbul 2003, ss. 35-77.

[3] Bu gruptakiler için bir akademisyenin, Davut Dursun’un ve iki önemli köşe yazarının, Taha Akyol ve İsmet Berkan’ın isimlerini zikredebiliriz.

[4] Örneğin Kazım Ateş, “Ulusal Kimlik İçinde Alevi-Yurttaş ve Merkez-Çevre Eksenini Yeniden Düşünmek”, Toplum ve Bilim, sy. 105, ss. 259-275; Meltem Ahıska, “Hayal Edilemeyen Toplum: Türkiye’de ‘Çevresiz Merkez’ ve Garbiyatçılık”, Toplum ve Bilim, sy. 105, ss. 11-29; Levent Gönenç, “2000’li Yıllarda Merkez-Çevre İlişkilerini Yeniden Düşünmek”, Toplum ve Bilim, sy. 105, ss. 129-151; Alim Arlı, “Devletin Sürekliliği, Devrimin Muhafazası, Toplumun Denetimi Sorunu: Merkez-Çevre Paradigmasının Sınırlılıkları Üzerine Notlar”, Toplum ve Bilim, sy. 105, ss. 97-127; Fethi Açıkel, “Entegratif Toplum ve Muarızları: ‘Merkez-Çevre’ Paradigması Üzerine Eleştirel Notlar”, Toplum ve Bilim, sy.105, ss. 31-69. Bunlara ilave olarak Şu kişiler de sayılabilir: Hasan Bülent Kahraman, İbrahim Kalın, Fuat E. Keyman, Eser Karakaş, Mümtazer Türköne

[5] Örneğin Suavi Aydın, “Paradigmada Tarihsel Yorumun Sınırlar›: Merkez-Çevre Temellendirmeleri Üzerinden Düşünceler”, Toplum ve Bilim, sy. 105, ss. 71-95; Menderes Çınar, “Kültürel Yabancılaşma Tezi Üzerine”, Toplum ve Bilim, sy. 105, ss. 153-165. Bunlara ilave olarak da Şu kişilersayılabilir: Ahmet İnsel, Ayşe Kadıoğlu, Atilla Yayla, Nuray Mert, Mehmet Altan, Ali Bulaç, Ömer Laçiner