Metinler Arası Bağlamında İhsan Oktay Romanlarında Kutsal Metinlerin İzleri

Meh­met Sa­rı, ede­bi­yat eleş­ti­ri­si­nin önem­li tar­tış­ma­la­rın­dan bi­ri olan “kur­ma­ca-kut­sal me­tin” tar­tış­ma­sı­nı İs­tan­bul Üni­ver­si­te­si Sos­yal Bi­lim­ler Ens­ti­tü­sü’nde ha­zır­la­dı­ğı “Me­tin­ler Ara­sı Bağ­lamın­da İh­san Ok­tay Ro­man­la­rın­da Kut­sal Me­tin­le­rin İz­le­ri” baş­lı­ğı­nı ta­şı­yan te­zi­nin et­ra­fın­da ele ala­rak kur­ma­ca me­tin ile kut­sal me­tin ara­sın­da­ki iliş­ki­ye ve sı­nı­ra de­ğin­di.Su­nu­mu­na, ge­nel çer­çe­ve­de post-mo­dern ro­ma­nın özel­lik­le­ri­ni an­la­ta­rak baş­la­yan; üst­kur­ma­ca­nın, ya­za­rın okur­la oy­na­dı­ğı alan ve Mi­ha­il Bakh­tin’in kul­lan­dı­ğı an­lam­da bir “ço­ğul söy­lem” ala­nı ol­du­ğu­nu ifa­de eden Sa­rı, baş­ta Ju­li­a Kris­te­va ol­mak üze­re bir­çok ede­bi­yat eleş­tir­me­ni­nin met­ni, baş­ka me­tin­le­rin ke­si­şim ala­nı ola­rak be­lir­le­di­ği­ni söy­le­di. Sa­rı, böy­le­ce bu­nun bi­zi post-mo­dern kur­ma­ca­nın üst­kur­ma­ca, ço­ğul ses gi­bi özel­lik­le­ri­nin ya­nın­da “me­tin­le­ra­ra­sı­lık” özel­li­ği­ne gö­tür­dü­ğü­nü be­lirt­ti.Meh­met Sa­rı, bu nok­ta­da bir pa­ran­tez aça­rak bi­zim ge­le­ne­ği­miz­de bir me­tin­de di­ğer me­tin­le­rin kul­la­nı­mı­na na­sıl ba­kıl­dı­ğı­na de­ğin­di. Sa­rı, Şeyh Ga­lip’in meş­hur “Çal­dıy­sam mî­rî ma­lı çal­dım” de­yi­şin­den ha­re­ket­le, Os­man­lı-Türk ede­bi­ya­tın­da­ki ik­ti­bas (kut­sal me­tin­ler­den ve ha­dis­ler­den alın­tı yap­ma), tel­mih (kut­sal me­tin­ler­de ge­çen bir kıs­sa­yı ha­tır­lat­ma), na­zi­re (baş­ka bir ya­za­rın-şa­i­rin met­ni­ni üs­lup far­kıy­la ye­ni­den yaz­ma) gi­bi özel­lik­le­ri ifa­de et­ti. Sa­rı, “Gök­kub­be al­tın­da söy­len­me­miş hiç­bir şey yok­tur” sö­züy­le an­la­tıl­ma­ya ça­lı­şı­lan ol­gu­nun, mo­dern hat­ta post-mo­dern dö­nem­de (1950’ler­den son­ra) “me­tin­le­ra­ra­sı­lık” adı­nı al­dı­ğı­nı söy­le­di.Su­nu­mun ikin­ci ve asıl bö­lü­mün­de Meh­met Sa­rı, İh­san Ok­tay Anar’ın kut­sal me­tin­ler­den (Ku­r’an, Tev­rat, İn­cil) fark­lı me­tin­le­ra­ra­sı yön­tem­ler­le al­dı­ğı kıs­sa­la­rı “ta­rih­sel üst­kur­ma­ca” di­ye­bi­le­ce­ği­miz şe­kil­de ro­man­la­rı­na na­sıl us­ta­lık­la yer­leş­tir­di­ği­ni an­lat­tı ve alın­tı­lar ya­pa­rak bol bol ör­nek ver­di. Me­se­la Amat ki­ta­bı baş­tan so­na Nuh kıs­sa­sı üze­ri­ne ku­rul­muş­tur. Ki­tap­ta ge­çen “sa­kar” gü­ver­te­si, Kur’ân–ı Ke­rîm’de ge­çen ce­hen­ne­min ye­di ka­tın­dan bi­ri­si­dir ve ki­tap­ta aye­te gön­der­me ya­pıl­mış­tır. Sus­kun­lar ki­ta­bı­nın ka­rak­te­ri Za­hir, bir­çok gön­der­mey­le bir­lik­te Hz. İsa’yı ha­tır­la­tır. Hz. İsa’nın meş­hur “Tan­rım! Tan­rım! Be­ni ne­den terk et­tin?” sö­zü Za­hir’in ağ­zın­dan “Ah be ba­ba­lık ni­ye ça­mu­ra yat­tın?” şek­lin­de du­yu­lur. Hz. İsa’nın son ak­şam ye­me­ği Za­hir’in son if­tar ye­me­ği­ne il­ham ola­cak­tır. Meh­met Sa­rı, ro­man okur­ken bu tür gön­der­me­le­ri da­ha iyi an­la­mak için Yıl­dız Ece­vit’in TürkRo­ma­nın­da Post­mo­der­nist Açı­lım­lar ki­ta­bı­nı öner­di.So­ru­lar bö­lü­mün­de tar­tış­ma kut­sal met­ne ya­pı­lan gön­der­me­le­rin sı­nı­rı ne ol­ma­lı­dır so­ru­su et­ra­fın­da şe­kil­len­di. Kur­ma­ca me­tin­le kut­sal me­tin han­gi nok­ta­ya ka­dar ke­si­şe­bi­lir, bu tür bir me­tin­le­ra­ra­sı­lık kut­sal met­nin kut­sal­lı­ğı­na za­rar ve­rir mi, di­nî de­ğer ve imaj­la­rın baş­ka amaç­lar­la kul­la­nıl­ma­sı söz­ko­nu­su mu­dur gi­bi tar­tış­ma­lar­la su­num so­na er­di.