Bir Osmanlı Ulema Ailesi: Arabzâde Örneği

Gi­riş

Os­man­lı Dev­le­ti’nin or­ta­ya çı­kı­şın­dan yı­kı­lı­şı­na ka­dar de­vam eden sü­reç­te ule­ma; mü­der­ris­lik, ka­dı­lık, imam­lık, ha­tip­lik, mü­ez­zin­lik va­zi­fe­le­ri­ni uh­de­sin­de bu­lun­du­ra­rak dev­let hiz­me­ti­ni yü­rüt­tü­ğü gi­bi ay­nı za­man­da si­ya­sî, sos­yal, as­ke­rî, ik­ti­sa­dî ve kül­tü­rel ha­di­se­ler­de de et­ki­li ola­rak dev­le­tin gi­di­şa­tı­na yön ve­ren eli­tin en ön­de ge­len­le­ri ara­sın­da yer al­mış­tır. “Dev­let içe­ri­sin­de bu ka­dar et­kin bir ye­re sa­hip olan Os­man­lı ule­ma­sı kim­dir?” so­ru­su­nu sor­du­ğu­muz­da tek tek fert­ler­le ve ule­ma ai­le­le­riy­le kar­şı­laş­mak­ta­yız. Ule­ma ai­le­le­ri özel­lik­le 18. yüz­yıl­da il­mi­ye sı­nı­fı için­de bir çe­şit kad­ro­ya sa­hip ol­muş ve il­mi­ye ta­ri­ki­nin en yük­sek ma­kam­la­rın­da gö­rev al­mış­tır. Bu ça­lış­ma­da Arab­zâ­de ai­le­sin­den ha­re­ket­le bu­nun se­bep­le­ri or­ta­ya kon­ma­ya ça­lı­şı­la­cak, mo­dern­leş­me dö­ne­miy­le bir­lik­te ule­ma­nın eği­tim al­dı­ğı okul­lar­da ve is­tih­dam edil­dik­le­ri alan­lar­da gö­rü­len fark­lı­laş­ma­ya de­ği­ni­lip di­ğer yan­dan da bir ule­ma ai­le­si­nin bel­li baş­lı hu­su­si­yet­le­ri üze­rin­de du­ru­la­cak­tır. Bu nok­ta­da Arab­zâ­de ai­le­si, on ku­şak­tan be­ri il­mi­ye sı­nı­fı­nın için­de yer ala­rak ule­ma­yı ta­nı­ma­mız için ye­ter­li mal­ze­me­yi için­de ba­rın­dır­ma­sı se­be­biy­le bu ça­lış­ma için bir ör­nek teş­kil et­mek­te­dir.

Ça­lış­ma­da araş­tır­ma eser­le­ri ve ma­ka­le­ler ya­nın­da bi­yog­ra­fi kay­nak­la­rın­dan, va­ka­nü­vis ta­rih­le­rin­den, Baş­ba­kan­lık Os­man­lı Ar­şi­vi, İs­tan­bul Müf­tü­lü­ğü Şer‘iy­ye Si­cil­le­ri Ar­şi­vi ve Va­kıf­lar Ge­nel Mü­dür­lü­ğü Ar­şi­vi’nden is­ti­fa­de edil­miş­tir.

Yazının tamamını okumak için tıklayınız.