Ha­tı­ra­lar­la Ya­kın Ta­rih-1: İt­ti­hat­çı Bir Arap Ay­dı­nı­nın Ha­tı­ra­la­rı

Paylaş:

Ce­bel-i Lüb­nan mın­tı­ka­sın­da nü­fuz­lu bir Dür­zi ai­le­si­ne men­sup olan Şe­kip Ars­lan, Os­man­lı bir­li­ği­nin de­va­mı ide­ali­ne gö­nül ver­miş ve 1923’e ka­dar Os­man­lı bir­li­ği­nin de­va­mı­na yö­ne­lik ça­lış­ma­la­rı­na de­vam et­miş­tir. Bu ta­rih­ten son­ra bu idea­lin sür­dü­rü­le­me­ye­ce­ği­ni gö­re­rek Arap dün­ya­sı­nın bir­li­ği­ni sağ­la­mak ve Ba­tı­lı dev­let­le­rin Arap­la­ra yö­ne­lik sö­mür­ge­ci po­li­ti­ka­la­rı­na en­gel ol­mak için mü­ca­de­le et­miş­tir. Söy­le­mi ide­olo­jik an­lam­da da­ral­mak­la bir­lik­te İs­lâm­cı ton ve vur­gu, her za­man Şe­kib Ars­lan’ın dü­şün­ce­sin­de ön plan­da ol­muş­tur.Ars­lan, Os­man­lı Dev­le­ti un­sur­la­rı ara­sın­da cin­si­yet asa­bi­ye­si­ni red­det­miş, İs­lâm asa­bi­ye­si­ni sa­vun­muş­tur.Vi­la­yet­ler­de mer­ke­zî yö­ne­ti­min güç­lü ol­ma­sı­nın özel­lik­le sö­mür­ge­ci güç­le­rin Arap top­rak­la­rı­na yö­ne­lik plan­la­rı­nın ger­çek­leş­me­si­ni en­gel­le­ye­ce­ği­ni be­lir­ten Şe­kib Ars­lan, Su­ri­ye ve Lüb­nan’da II. Meş­ru­ti­yet son­ra­sı or­ta­ya çı­kan adem-i mer­ke­zi­yet­çi ha­re­ket­le­ri, mer­ke­zî yö­ne­ti­min za­yıf­la­ma­sı­na yol aça­ca­ğı ve ya­ban­cı nü­fu­zu­nu ar­tı­ra­ca­ğı ge­rek­çe­si ile eleş­tir­mek­te­dir. I. Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı yaz­dı­ğı bir ki­tap­ta, Arap top­rak­la­rın­da ku­ru­lan man­da yö­ne­tim­le­ri­nin se­be­bi ola­rak bu der­nek­le­ri gös­ter­mek­te ve bun­la­rın fa­ali­yet­le­ri­ni eleş­tir­mek­te­dir. Bu an­lam­da ken­di­si sı­kı bir mer­ke­zi­yet­çi­dir.“Ha­tı­ra­lar­la Ya­kın Ta­rih” prog­ra­mı çer­çe­ve­sin­de oku­yup tar­tış­tı­ğı­mız Şe­kib Ars­lan’ın ha­tı­ra­la­rı ya­kın dö­nem Os­man­lı ta­ri­hi açı­sın­dan bü­yük önem ar­ze­den bir kay­nak ni­te­li­ğin­de­dir. Özel­lik­le I. Dün­ya Sa­va­şı dö­ne­mi Os­man­lı Arap vi­la­yet­le­ri üze­ri­ne önem­li bil­gi­ler içer­mek­te­dir. Dö­ne­me ta­nık­lık eden bir­çok Arap ay­dı­nı­nın ter­si­ne en­teg­ras­yon­cu­lu­ğu sa­vun­ma­sı ve dö­ne­min­de ger­çek­le­şen olay­la­ra dö­ne­min ay­dın­la­rın­dan fark­lı bir ba­kış açı­sıy­la yak­laş­ma­sı ba­kı­mın­dan fark­lı bir yer­de dur­mak­ta­dır.Ars­lan’ın I. Dün­ya Sa­va­şı sı­ra­sın­da­ki en tar­tış­ma­lı olay­lar­dan olan Şe­rif Hü­se­yin İs­ya­nı’na iliş­kin de­ğer­len­dir­me­le­ri, onun en­teg­ras­yon­cu-it­ti­hat­çı çiz­gi­si­ni gös­ter­me­si açı­sın­dan dik­ka­te de­ğer­dir. Ars­lan’a gö­re, Ce­mal Pa­şa’nın ic­ra­at­la­rı ile Şe­rif Hü­se­yin is­ya­nı ara­sın­da her­han­gi bir bağ­lan­tı yok­tur. Zi­ra Şe­rif Hü­se­yin za­ten ön­ce­den İn­gi­liz­ler­le an­laş­mış­tı ve fır­sa­tı­nı bul­du­ğu an­da Os­man­lı Dev­le­ti’ne is­yan ede­cek­ti. Arap so­ru­nu­nun Ce­mal Pa­şa yü­zün­den çık­tı­ğı, Pa­şa ile­ri ge­len Su­ri­ye­li­le­ri ve ede­bi­yat­çı­la­rı öl­dür­me­se Şe­rif Hü­se­yin’in dev­le­te is­yan et­me­ye­ce­ği söy­len­ti­le­ri­nin as­lı yok­tur. Ona gö­re Şe­rif Hü­se­yin’in İn­gi­liz­ler­le bağ­lan­tı­sı ve dev­le­te is­yan dü­şün­ce­si Sul­tan Ab­dül­ha­mit dö­ne­mi­ne ka­dar gi­der (Ars­lan, 192). Ce­mal Pa­şa da bu is­yan ko­nu­sun­da ne­re­dey­se ay­nı de­ğer­len­dir­me­le­ri yap­mak­ta­dır. Ce­mal Pa­şa’nın ma­ka­mın­da bu­lun­du­ğu bir sı­ra­da Şe­rif Hü­se­yin is­ya­nı­na yö­ne­lik ola­rak şu de­ğer­len­dir­me­le­ri yap­tı­ğı­nı be­lirt­mek­te­dir:“Bir gün Ce­mal Pa­şa’nın ma­ka­mın­da bu­lu­nu­yor­dum. O sı­ra­da Şe­rif Hü­se­yin dev­le­te is­yan et­miş­ti. Ce­mal Pa­şa ba­na dö­ne­rek: ‘Gö­rü­yo­rum ki Arap­lar kâ­fir ko­ru­ma­sı­na gir­me­ye ra­zı ol­muş­lar’ de­di ve Arap­la­rın iha­net et­tik­le­rin­den dem vu­rup bu­na kar­şı­lık ve­ril­me­si ge­rek­ti­ği­ni söy­le­di. Kar­şım­da­ki­nin Ce­mal Pa­şa gi­bi meş­hur bir zor­ba ol­du­ğu­nu ve kı­lı­cı elin­de tut­tu­ğu­nu unu­ta­rak, da­ha sö­zü­nü bi­tir­me­den iti­raz et­tim ve: ‘Ni­ye böy­le söy­lü­yor­su­nuz? Şe­rif Hü­se­yin bü­tün Arap­la­rı tem­sil et­mez ki! Su­ri­ye ve Irak’ta­ki yüz bin­ler­ce Arap’ın si­zin­le ay­nı saf­ta çar­pış­tı­ğı­nı gör­mü­yor mu­su­nuz?’ de­dim.” (Ars­lan, 140)Şe­rif Hü­se­yin is­ya­nı­nı bu şe­kil­de eleş­ti­ren Şe­kib Ars­lan İt­ti­hat­çı­la­rın ön­de ge­len­le­rin­den ve dö­ne­min Su­ri­ye ge­nel va­li­si olan Ce­mal Pa­şa’yı da zor­ba­lık ve Su­ri­ye’yi Türk­leş­tir­me­ye ça­lış­mak­la suç­la­mak­tan ge­ri dur­ma­mış­tır. Özel­lik­le Ce­mal Pa­şa’nın yap­tı­ğı idam­lar ve sür­gün­ler Şe­kip Ars­lan’ın en çok eleş­tir­di­ği ko­nu­lar­dır. Bu­nu da yi­ne en­teg­ras­yon­cu ba­kış açı­sıy­la bağ­daş­tı­ra­rak an­lam­lan­dı­ra­bi­li­riz. Zi­ra ken­di­si Ce­mal Pa­şa’nın ic­ra­at­la­rı­nın Arap­lar ile Türk­ler ara­sın­da­ki bağ­la­rı za­yıf­la­ta­ca­ğı­nı ve Arap­la­rı Türk ida­re­sin­den so­ğu­ta­ca­ğı­nı, do­la­yı­sıy­la en­teg­ras­yo­nu im­kân­sız ha­le ge­ti­re­ce­ği­ni dü­şün­mek­te­dir.Son tah­lil­de Şe­kip Ars­lan’ın ha­tı­ra­la­rı hem en­teg­ras­yo­nu-İt­ti­hat­çı dü­şün­ce­yi an­la­mak hem de o dö­nem­de bir­çok tar­tış­ma­lı ola­ya ta­nık­lık et­me­sin­den do­la­yı bi­rin­ci el bir ta­rih kay­na­ğı ola­rak bü­yük bir önem arz et­mek­te­dir.

Daha fazla göster

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir