Mo­dern Dö­ne­me Ge­çiş­te İs­lâ­mî İlim­ler Ta­sav­vu­ru-5:İh­ya ile Mo­der­nizm Ara­sın­da Fı­kıh / Fı­kıh­tan İs­lâm Hu­ku­ku­na: Os­man­lı Hu­kuk Dü­şün­ce­sin­de Dö­nü­şüm

Paylaş:

MAM’ın dü­zen­le­di­ği “Mo­dern Dö­ne­me Ge­çiş­te İs­lâ­mî İlim­ler Ta­sav­vu­ru” tar­tış­ma­lı top­lan­tı­lar se­ri­si­nin be­şin­ci­sin­de Tür­ki­ye Di­ya­net Vak­fı İs­lâm Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi araş­tır­ma­cı­la­rın­dan Dr. Ey­yüp Sa­it Ka­ya ve Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si İla­hi­yat Fa­kül­te­si Araş­tır­ma Gö­rev­li­si Dr. Sa­mi Er­dem, mo­dern dö­ne­me ge­çiş­te fı­kıh il­mi­nin du­ru­mu­nu ko­nu alan su­num­lar yap­tı­lar.İlk ko­nuş­ma­yı ya­pan Ka­ya, “İh­ya ile Mo­der­nizm Ara­sın­da Fı­kıh” baş­lık­lı su­nu­mun­da ön­ce 18. asır­da or­ta­ya çı­kan ih­ya ha­re­ket­le­ri­nin özel­lik­le­ri­ni an­lat­tı, son­ra da mo­der­nist yak­la­şım­la­rın gö­rüş­le­ri­ni sı­ra­la­dı. Mo­der­nizm­den ön­ce ka­ran­lık ça­ğın ha­kim ol­du­ğu şek­lin­de­ki gö­rü­şü eleş­ti­ren Ka­ya, bi­la­kis bu dö­nem­de tüm İs­lâm coğ­raf­ya­sın­da yo­ğun bir ha­re­ket­li­lik bu­lun­du­ğu­nu söy­le­di. Bu ha­re­ket­le­re ön­cü­lük eden­ler ara­sın­da Dih­le­vi, Şev­ka­ni, Os­man dan Fo­di­o ve İbn Ab­dül­veh­hab sa­yı­la­bi­lir. Top­lu­mu fı­kıh dü­zen­le­di­ği için İs­lâm top­lum­la­rı­nın o gün­kü ha­li­ne fı­kıh üze­rin­den tep­ki gös­te­ren bu ha­re­ket­ler, “bi­dat­la­rı ve tak­lid tav­rı­nı or­ta­dan kal­dır­ma, sün­ne­ti ve ic­ti­ha­dı ih­ya et­me” şek­lin­de bir or­tak gö­rü­şe sa­hip­tir. Bu ha­re­ket­ler İs­lâm dün­ya­sı­nın Hin­dis­tan, Hi­caz, Ye­men ve Ni­jer­ya gi­bi çev­re böl­ge­le­rin­de or­ta­ya çı­kar­ken, İs­tan­bul ve Ka­hi­re gi­bi mer­kez­ler­de bu ic­ti­had ve ih­ya söy­le­mi­ne çok rast­lan­ma­dıy­sa da “se­le­fe dö­nüş ve mü­te­ah­hi­ri­ni zem­met­me” tav­rı bu­ra­lar­da da gö­rül­müş­tür. Bu çer­çe­ve­de Ebu Yu­suf’un Ki­tâ­bu’l-Ha­râc ve es-Si­ye­rü’l-Ke­bîr isim­li eser­le­ri­nin Türk­çe­ye çev­ril­me­si­ne, el-Ha­râc’ın şer­he­dil­me­si­ne ve Ku­du­rî’nin kla­sik met­ni el-Ki­tâb’ın Ab­dül­ga­ni el-Gu­ney­mî el-Mey­da­nî ta­ra­fın­dan el-Lü­bâb adıy­la ve ha­dis­ler­le ir­ti­ba­tı ku­ru­la­rak şer­he­dil­me­si­ne işa­ret edi­le­bi­lir.Bu bağ­lam­da “se­le­fe, mü­te­kad­di­mî­ne dö­nüş”ün, mo­der­nizm ön­ce­si dö­ne­min or­tak te­ma­yü­lü ol­du­ğu söy­le­ne­bi­lir. Ba­tı’ya gi­dip oku­muş bir mü­nev­ver ta­kı­mı or­ta­da yok­ken, do­ğan bu ha­re­ket­le­rin içe­ri­den bir eleş­ti­ri ve ce­vap ça­ba­sı teş­kil et­ti­ği­ni ve bu ha­re­ket­ler ara­sın­da ya­kın ve kuv­vet­li iliş­ki­ler bu­lun­ma­dı­ğı­nı da be­lirt­mek ge­re­kir.Mo­der­niz­min İs­lâm dün­ya­sı­na ge­li­şi, ak­lî ve fık­hî is­tid­lal­le­ri et­ki­le­miş ve mo­der­nizm­le ge­len ban­ka, ana­ya­sa, şu­ra, ka­dın vb. me­se­le­ler de fık­hın me­se­le­le­ri ha­li­ne gel­miş­tir. 19. asır­da or­ta­ya çı­kan mo­der­nist ha­re­ket­ler ise ken­di­le­ri­ni nev­zu­hur te­şeb­büs­ler ola­rak gös­ter­mek­ten zi­ya­de 18. as­rın ıs­lah, tec­dit is­te­yen, tak­lid kar­şı­tı, ic­ti­had ta­raf­ta­rı ve ih­ya­cı alim­le­ri­ne ve ha­re­ket­le­ri­ne atıf­la meş­rui­yet ka­zan­ma­ya ça­lış­mış­lar­dır. İs­lâ­mî ilim­le­rin, özel­lik­le de fı­kıh ve fı­kıh usu­lü­nün nas­la­rın an­la­şıl­ma­sı­nın önün­de bir en­gel teş­kil et­ti­ği­ni öne sü­ren Af­ga­ni – Ab­duh – Re­şit Rı­za çiz­gi­si, ama­cı­nı “tak­lid zin­ci­rin­den kur­tul­mak ve di­ni, ih­ti­laf­la­rın ol­ma­dı­ğı se­lef dö­ne­mi­ne dön­dür­mek” ola­rak or­ta­ya koy­muş­tur.Ta­ri­hi, özel­lik­le de İs­lâ­mî ilim­ler ta­ri­hi­ni ye­ni­den ya­zan ve bu amaç­la ken­di ka­nun­la­rı­nı tes­pit et­me­ye yö­ne­len mo­der­nist ha­re­ket, or­tak özel­lik­le­ri (1) İs­lâm me­de­ni­ye­ti­nin esas ge­li­şim çiz­gi­si­ne te­mel­den iti­raz­lar ge­tir­mek (İbn Hazm’ın el-İh­kâm ve el-Mu­hal­lâ’sı gi­bi) ve (2) mas­la­ha­ta yo­ğun vur­gu­da bu­lun­mak (Şâ­tı­bî’nin el-Mu­vâ­fa­kât’ı gi­bi) olan bir kü­tüp­ha­ne in­şa et­miş­tir. Böy­le­ce ye­ni bir kay­nak ve oto­ri­te sil­si­le­si be­lir­len­miş­tir. Mo­der­nist ha­re­ke­tin bir di­ğer özel­li­ği de fı­kıh kav­ram­la­rı­na Ba­tı’dan kar­şı­lık bul­ma ça­ba­sı­dır. Me­se­la şu­ra­nın ‘de­mok­ra­si’ ile, mu­da­re­be­nin ‘si­gor­ta’ ile ilin­ti­len­di­ril­me­si bu ça­ba­nın bir so­nu­cu­dur. Ka­ya, söz­le­ri­ni, mo­der­nist ha­re­ke­tin İs­lâm­cı top­lum­sal ha­re­ket­le­re bı­rak­tı­ğı mi­ra­sa işa­ret ede­rek bi­tir­di.“Fı­kıh­tan İs­lâm Hu­ku­ku­na: Os­man­lı Hu­kuk Dü­şün­ce­sin­de Dö­nü­şüm” baş­lık­lı su­nu­muy­la ikin­ci ko­nuş­ma­yı ya­pan Sa­mi Er­dem ise, Me­cel­le’nin mo­dern dö­ne­me ge­çiş­te­ki anah­tar ro­lü­ne işa­ret et­ti. Bu bağ­lam­da Me­cel­le, fı­kıh ki­ta­bın­dan ka­nun ki­ta­bı­na ge­çi­şin dö­nüm nok­ta­sı­nı teş­kil et­mek­te­dir. İc­ti­had kav­ra­mı­na ye­ni bir açı­lım ge­ti­ren İs­lâm mo­der­niz­mi­nin, ay­nı za­man­da ye­ni bir fı­kıh ta­ri­hi, ye­ni bir usul ve ye­ni bir ic­ti­had pe­şin­de ol­du­ğu­nu söy­le­yen Er­dem, ye­ni ic­ti­had te­lak­ki­si­nin mo­der­nist­ler­le sı­nır­lı kal­ma­dı­ğı­na, mu­ha­fa­za­kâr­lar­da da gö­rül­dü­ğü­ne işa­ret et­ti. İc­ti­ma­î fı­kıh tar­tış­ma­la­rın­dan da bah­se­den Er­dem, Me­cel­le’de çok bas­kın ol­ma­yan ama za­man­la ar­tan örf vur­gu­su­nun, fık­hın kay­nak hi­ye­rar­şi­si­ni alt üst et­ti­ği­ni, nas­la­rın ye­ri­ne örf ve ade­tin ko­nul­ma­ya ça­lı­şıl­dı­ğı­nı di­le ge­tir­di.Top­lan­tı, so­ru ce­vap fas­lıy­la so­na er­di.

Daha fazla göster

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir