Ortadoğu’da Son Gelişmeler ve Filistin Meselesine Etkileri

Ür­dün Am­man’da bu­lu­nan Or­ta­do­ğu Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi’nin Baş­ka­nı Dr. Ce­vad el-Ha­med, Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin ço­ğun­luk­la yurt­dı­şın­dan ge­len ko­nuk­lar­la ger­çek­leş­tir­di­ği Özel Et­kin­lik prog­ra­mı­nın Ekim ayı ko­nu­ğuy­du. Son yıl­lar­da Or­ta­do­ğu’da ya­şa­nan ge­liş­me­ler ve bu ge­liş­me­le­rin Fi­lis­tin Me­se­le­si­ni na­sıl et­ki­le­di­ği­ni de­ğer­len­di­ren Dr. Ha­med, ko­nuy­la il­gi­li ön­gö­rü­le­ri­ni biz­ler­le pay­laş­tı.Ön­ce­lik­le Fi­lis­tin Me­se­le­si­nin kı­rıl­ma nok­ta­la­rı­nı kı­sa bir ta­ri­hî ar­ka plan­la su­nan Ha­mid’e gö­re, 1916’dan 1987’ye ka­dar ge­çen sü­reç­te bir pro­je ola­rak Fi­lis­tin da­va­sı­nın ba­şa­rı­ya ulaş­tı­ğı söy­le­ne­mez. Sa­yı­sı bir elin par­mak­la­rı­nı geç­me­ye­cek ka­dar az olan ba­zı te­ori­ler ge­liş­ti­ril­miş ol­sa da, bun­la­rın hep­si if­las et­miş­tir. Bu bağ­lam­da, özel­lik­le Arap-İs­ra­il me­se­le­si­ni de­ğer­len­di­ren ve bu ko­nu­da ka­fa yo­ran­lar için, Fi­lis­tin’de İs­ra­il İş­ga­li’ne kar­şı top­lu­ca baş­kal­dır­ma ni­te­li­ği ta­şı­yan İn­ti­fa­da Ha­re­ke­ti’nin baş­lan­gıç ta­ri­hi olan 1987 se­ne­si bir dö­nüm nok­ta­sı ol­muş­tur. Bu ta­rih ay­nı za­man­da Fi­lis­tin da­va­sı­nın ön­cü­lü­ğü­nü ya­pan li­der­le­rin de me­se­le­ye ba­kış açı­la­rı­nı kök­ten de­ğiş­tir­miş­tir. 1991 yı­lın­da baş­la­yan Os­lo Ba­rış Sü­re­ciy­le di­re­niş dön­gü­sün­den çı­kı­lıp ba­rış dön­gü­sü­ne at­la­ma ça­ba­sı baş­la­mış­tı. An­cak İs­ra­il’in im­za­la­nan an­laş­ma­la­ra hiç­bir za­man bağ­lı kal­ma­ma­sı ve ulus­la­ra­ra­sı güç­le­rin hak­lı­dan ya­na ta­vır al­ma­mış ol­ma­la­rı ile et­ki­siz­lik­le­ri do­la­yı­sıy­la pro­je ba­şa­rı­ya ula­şa­ma­dı. Os­lo An­laş­ma­sı, 1967 sı­nır­la­rı­na ge­ri dö­nül­me­si­ni ve bu bağ­lam­da 1999’da Ba­tı Şe­ri­a ile Gaz­ze’de ba­ğım­sız bir Fi­lis­tin Dev­le­ti ku­rul­ma­sı­nı, An­laş­ma şart­la­rı­na bağ­lı ola­rak Ku­düs’ün Fi­lis­tin­li­le­re ve­ril­me­si­ni ay­nı za­man­da da mül­te­ci­le­rin ge­ri dö­nü­şü­nü ön­gö­rü­yor­du. Bun­la­rın ger­çek­leş­me­me­si, Fi­lis­tin Me­se­le­sin­de di­re­ni­şi sa­vu­nan grup­la­rın id­di­ala­rı­nı hak­lı çı­kar­dı ve 2000 yı­lın­da İkin­ci İn­ti­fa­da ha­re­ke­ti baş­la­dı. Baş­ta Ha­mas ve İs­lâ­mî Ci­had bu ha­re­ke­tin ön­der­li­ği­ni ya­pı­yor­du. Bun­la­ra son­ra­dan Fi­lis­tin­li di­ğer si­lah­lı ör­güt­ler de ka­tıl­dı­lar. Bun­la­rın ara­sın­da el-Fe­tih de var­dı ki, o dö­ne­me ka­dar el-Fe­tih ik­ti­dar­da idi. Do­la­yı­sıy­la Ha­mid’e gö­re 2000’den bu ya­na ge­çen sü­re­ci İkin­ci İn­ti­fa­da ola­rak de­ğer­len­di­re­bi­li­riz.Ce­vad el-Ha­mid’e gö­re İkin­ci İn­ti­fa­da sa­ye­sin­de, si­lah­lı grup­lar ile si­ya­sî­ler ara­sın­da bir bir­lik sağ­lan­dı. Da­ha doğ­ru­su si­ya­sî­ler, Ha­mas ve İs­lâ­mî Ci­had’ın ba­şı­nı çek­ti­ği si­lah­lı grup­la­rın fa­ali­yet­le­ri­ni ka­bul­len­mek ve ta­nı­mak zo­run­da kal­dı­lar. Bu dö­nü­şü­mün ne­ti­ce­sin­de 2006 se­çim­le­rin­de Fi­lis­tin me­se­le­si­ni di­re­niş ola­rak gö­rüp si­lah­lı mü­ca­de­le­yi sa­vu­nan Ha­mas, Fi­lis­tin Ulu­sal Mec­li­si­nin %59.5’ini ka­zan­dı. Böy­le­ce si­lah­lı mü­ca­de­le yan­lı­la­rı, me­se­le­yi si­ya­sî bo­yut­ta da ka­zan­mış ol­du. Se­çim­le­rin ka­za­nıl­ma­sıy­la ay­rı­ca ulus­la­ra­ra­sı meş­rui­yet de sağ­lan­mış olu­yor­du.2006 se­çim­le­rin­den bu ya­na da Fi­lis­tin hal­kı hem Ba­tı Şe­ri­a’da hem de Gaz­ze’de ka­ra­dan, ha­va­dan ve de­niz­den ku­şa­tıl­mış bir şekilde ya­şı­yor. Yak­la­şık iki bu­çuk yıl­dır zor şart­lar al­tın­da ya­şa­yan Fi­lis­tin hal­kı sağ­lık, gı­da ve di­ğer te­mel ih­ti­yaç­lar­dan yok­sun bı­ra­kıl­mış du­rum­da. Fi­lis­tin­li­ler bu du­ru­mu Arap­ça­da su­mûd ola­rak ta­nım­la­dı­lar. Su­mûd, di­re­niş ile ben­zer bir an­lam ta­şı­mak­la be­ra­ber, bu­nun­la ifa­de edi­len bu­lun­du­ğu yer­de bu­lu­na­rak, şart­la­ra di­re­ne­rek bir di­re­niş gös­ter­mek­ti; ya­ni bü­tün olum­suz­luk­la­ra rağ­men, ya­şa­ya­rak kar­şı koy­mak, bir ne­vi pro­tes­to ni­te­li­ğin­de­ki di­re­niş an­la­mı­na gel­mek­te­dir. Bu ara­da Fi­lis­tin’de el-Fe­tih ile Ha­mas ara­sın­da ih­ti­laf­lar or­ta­ya çık­tı.Fi­lis­tin’de ya­şa­nan­la­rın iç tas­vi­ri­nin özet­le bu şe­kil­de su­nu­la­bi­le­ce­ği­ni söy­le­yen Ha­mid’e gö­re, Fi­lis­tin’in çev­re­sin­de­ki Arap/Or­ta­do­ğu böl­ge­sin­de­ki man­za­ra­da ise, özel­lik­le Arap böl­ge­sin­de, “İs­ra­il ile iliş­ki­le­ri sür­dür­me pro­je­si­ni kim yü­rü­te­cek?” ko­nu­sun­da fark­lı­lık­lar ve dö­nü­şüm­ler ya­şan­ma­ya baş­lan­dı. Bu bağ­lam­da bir Ilım­lı­lar eki­bi, onun kar­şı­sın­da da Red­di­ye­ci­ler (İs­ra­il ile iliş­ki­le­ri red­de­den­ler) gru­bu oluş­tu. Ama bu­nun so­nuç­la­rı­na bak­tı­ğı­mız za­man, Ilım­lı­la­rın pro­je­si­nin if­las et­ti­ği­ni ve da­ğıl­dı­ğı­nı, Red­di­ye­ci­le­rin de bu sü­reç­ten za­fer­le çık­tık­la­rı­nı gö­rü­yo­ruz. Ilım­lı­lar gru­bu mih­ve­rin­de yer alan­lar ken­di ulu­sal po­li­ti­ka­la­rı­nı uy­gu­la­ma­ya baş­la­dı­lar. Di­ğer ta­raf­ta (Su­ri­ye, Lüb­nan’da Hiz­bul­lah, Irak’ta­ki di­re­niş­çi grup­lar) ise di­re­ni­şin, çok ak­tif bi­çim­de or­ta­ya çık­tı­ğı­nı gö­rü­yo­ruz.Ha­mid, Ame­ri­ka’nın İran’a yö­ne­lik po­li­ti­ka­sın­da­ki de­ği­şim­ler­den, Tür­ki­ye’nin ara­bu­lu­cu­lu­ğu ile Su­ri­ye ile İs­ra­il ara­sın­da ya­şa­nan gö­rüş­me­ler­den, Lüb­nan’da Hiz­bul­lah’ın da­ha ak­tif bir po­li­tik sü­reç içe­ri­si­ne gir­me­sin­den yo­la çı­ka­rak, Ha­mas ve İs­ra­il ara­sın­da ateş­kes im­za­la­nı­p yü­rür­lü­ğe ko­nul­ma­sı­nı, Red­di­ye­ci­le­rin de ulus­la­ra­ra­sı ge­liş­me­ler­de bir ak­si­yon içe­ri­si­ne gir­di­ği ve ken­di pro­je­le­ri­ni uy­gu­la­ma­nın yol­la­rı­nı ara­dı­ğı şek­lin­de yo­rum­la­dı. Bu ge­liş­me­ler, hem Fi­lis­tin için­de hem de böl­ge­sel çer­çe­ve­de, Ame­ri­kan-İs­ra­il çiz­gi­sin­de, sa­de­ce ‘ba­rış­çı­lar­la’ de­ğil, di­re­niş­çi­ler­le de gö­rüş­me­nin bir ge­rek­li­lik ol­du­ğu his­si­ni uyan­dır­dı. Or­ta­do­ğu Ba­rış Sü­re­ci­ni des­tek­le­yen tüm ül­ke­le­rin ver­diği des­te­ğe rağ­men pro­je, baş­lan­gıç­ta ön­gö­rü­len si­ya­sî amaç­la­rı­na ula­şa­ma­dı. So­nuç ola­rak hem Fi­lis­tin’in ken­di içe­ri­sin­de­ki li­der­lik me­ka­niz­ma­sın­da hem de fii­li mü­ca­de­le ala­nın­da bir­ta­kım dö­nü­şüm­ler ya­şan­dı.Ko­nuş­ma­cı­ya gö­re bu nok­ta­da, önü­müz­de­ki gün­le­ri de­ğer­len­di­rir­ken dik­ka­te alın­ma­sı ge­re­ken baş­lı­ca bir­kaç ko­nu be­li­ri­yor. Ör­ne­ğin Fi­lis­tin’in ken­di içe­ri­sin­de­ki ulu­sal di­ya­log, İs­ra­il’de si­ya­sî li­der de­ği­şik­li­ği (1 yıl içe­ri­sin­de se­çim ger­çek­le­şe­cek), ABD’de­ki baş­kan­lık se­çi­mi ve ye­ni baş­ka­nın böl­ge­ye yö­ne­lik üs­lup ve yak­la­şı­mın­da­ki ola­sı de­ği­şik­lik, Fi­lis­tin Dev­let Baş­ka­nı Mah­mud Ab­bas’ın baş­kan­lık sü­re­ci­nin do­lu­yor ol­ma­sı. İs­ra­il’de­ki as­ke­rî ve si­ya­sî uz­man­la­ra gö­re ar­tık İs­ra­il, Ha­mas’ı ken­di­siy­le as­ke­rî ve si­ya­sî an­laş­ma­lar ya­pı­la­bi­le­cek bir ha­re­ket ola­rak gö­rü­yor. Do­la­yı­sıy­la İs­ra­il önü­müz­de­ki sü­reç­te İs­lâm dün­ya­sın­da uzan­tı­la­rı olan ve Fi­lis­tin’de bü­yük des­te­ği olan, ay­nı za­man­da as­ke­rî gü­cü olan Ha­mas ile uz­laş­ma içe­ri­si­ne gi­re­bi­le­cek bir sü­re­ce gir­miş­tir.Önü­müz­de­ki sü­reç içe­ri­sin­de­ki dö­nü­şüm­le­rin bu baş­lık­lar al­tın­da sü­re­ce­ği­ni dü­şü­nen Ha­mid, bun­la­rın önün­de ken­di­si­nin 6 nok­ta­da or­ta­ya ko­ya­ca­ğı çok önem­li so­run­lar ol­du­ğu­nu be­lir­ti­yor ve bu 6 nok­ta­yı şöy­le sı­ra­lı­yor:İş­ga­lin so­na er­me­si. Çün­kü bu­gün Fi­lis­tin hal­kı­nın ya­şadığı her tür­lü so­ru­nun te­mel ne­de­ni iş­gal al­tın­da bulunmalarıdır; iş­ga­lin ken­di­si­dir.İş­gal bi­tin­ce­ye ka­dar am­bar­go­nun kal­dı­rıl­ma­sı ge­rek­mek­te­dir.Fi­lis­tin­li­ler ara­sın­da ulu­sal bir­lik me­se­le­si: Bu­gün Fi­lis­tin­li­ler hem si­ya­sî hem fi­zi­kî ola­rak bö­lün­müş va­zi­yet­te­ler. Si­ya­sî ola­rak iki baş­lı­lık söz ko­nu­su iken, fi­zi­kî ola­rak da Gaz­ze ile Ba­tı Şe­ri­a bir­bi­rin­den ko­puk iki par­ça ha­lin­de. Do­la­yı­sıy­la her iki alan­da da Fi­lis­tin­li­le­rin bir­lik sağ­la­ma­sı ge­rek­mek­te­dir.Fi­lis­tin­li­le­rin mo­dern, de­mok­ra­tik bir dev­let ku­ra­bi­le­cek bir ku­rum­sal­laş­ma­ya gi­de­bil­me­si­nin ge­rek­li­li­ği. İş­gal so­na er­di­ği za­man Fi­lis­tin­li­le­rin ken­di ken­di­lerini yö­ne­te­bi­le­cek ka­pa­si­te­ye sa­hip ol­duk­la­rı­nı gös­ter­me­le­ri ge­re­kir.Bun­dan son­ra­ki iki so­run ise Ame­ri­ka’nın doğ­ru­dan ve/ve­ya do­lay­lı ola­rak mü­da­hil ol­du­ğu so­run­lar­dır:“Or­ta­do­ğu Ba­rı­şı” me­se­le­si: Ame­ri­ka’nın sü­rek­li ola­rak da­yat­tı­ğı, son yıl­lar­da da­ha çok gün­de­me ge­tir­di­ği bu me­se­le, en son An­na­po­lis’de kap­sam­lı bir şe­kil­de gün­de­me ge­ti­ril­miş­ti. Fi­lis­tin­li­ler­den, onul­maz ko­nu­lar­da ta­viz ver­me­le­ri­nin is­ten­me­si (Ör­ne­ğin Ku­düs me­se­le­sin­den, mül­te­ci­le­rin ge­ri dö­nüş hak­kın­dan, vs.) so­run ya­rat­mak­ta­dır.İs­lâm dün­ya­sın­da­ki bir­lik so­ru­nu: Ge­rek İs­ra­il’e, ge­rek Ame­ri­ka’ya kar­şı; ge­rek­se baş­ka me­se­le­ler­de, hiç­bir ko­nu­da bir bir­lik oluş­tu­ru­la­ma­ma­sı, sa­de­ce Fi­lis­tin öze­lin­de de­ğil, tüm Müs­lü­man ül­ke­le­rin me­se­le­le­rin­de so­run teş­kil et­mek­te­dir.Ce­vad el-Ha­mid, su­nu­mu­nu bu 6 nok­ta ile ta­mam­la­dık­tan son­ra so­ru fas­lı­na ge­çil­di.