İslâmî İlimler 10 İhvan’dan Cüheyman’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik

İh­van’dan Cü­hey­man’a: Suû­di Ara­bis­tan ve Veh­ha­bi­lik, İma­met Mü­ca­de­le­si ve Ha­şi­mo­ğul­la­rı ve Geç­miş­ten Gü­nü­mü­ze Kâ­be’nin İş­gal Ta­ri­hi ad­lı eser­le­ri ka­le­me alan Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si İla­hi­yat Fa­kül­te­si İs­lâm Mez­hep­le­ri Ta­ri­hi öğ­re­tim üye­le­rin­den Prof. Dr. Meh­met Ali Bü­yük­ka­ra, özel­lik­le 11 Ey­lül sal­dı­rı­la­rı­nın ar­dın­dan uzun sü­re gün­dem­den düş­me­yen, an­cak hak­kın­da çok faz­la şey bi­lin­me­di­ği için ek­se­ri­yet­le Ba­tı’dan ter­cü­me ve çar­pı­tıl­mış ma­lu­mat­lar­la yo­rum­lar ya­pı­lan Suu­di Ara­bis­tan, bu ül­ke­nin res­mî ide­olo­ji­si Veh­ha­bi­lik ve el-Kai­de ben­ze­ri ya­pı­lan­ma­lar­la il­gi­li ol­duk­ça önem­li ve kap­sam­lı bir su­num ger­çek­leş­tir­di.Bü­yük­ka­ra ko­nuş­ma­sın­da, ge­rek ilk iki Suu­di dev­le­ti­ni (1744-1818 ve 1822-1891), ge­rek­se yir­min­ci yüz­yıl­da ku­ru­lan Suu­di Ara­bis­tan’ı din-dev­let (ya­ni Veh­ha­bi-Suu­di) iliş­ki­le­ri te­me­lin­de ele al­dı. Bu çer­çe­ve­de Bü­yük­ka­ra özet­le şun­la­rı söy­le­di:Mu­ham­med b. Ab­dul­veh­hab ile Mu­ham­med b. Su­ud ara­sın­da­ki Dir’iye İt­ti­fa­kı (1744), bu­gün­kü Suu­di dev­le­ti­nin ve din-dev­let (ule­ma-üme­ra) it­ti­fa­kı­nın te­mel­le­ri­nin atıl­dı­ğı ilk olay­dır. 1700’ler­de or­ta­ya çı­kan Veh­ha­bi­lik, “zâ­lim ve gü­nah­kâr da ol­sa yö­ne­ti­me ita­at” gi­bi kuv­vet­li bir ge­le­ne­ğe sa­hip olan Ehl-i Ha­dis/Han­be­lî/Se­le­fî dü­şün­ce ve pra­tik için­de, “iyi­li­ği em­re­dip kö­tü­lük­ten neh­yet­me” il­ke­si­nin abar­tıl­ma­sın­dan kay­nak­la­nan, aşı­rı­lık­la­rıy­la öne çık­mış ekol içi fik­rî ve ame­lî bir kı­rıl­ma­dır. Veh­ha­bi-Suu­di it­ti­fa­kı ile bir­lik­te Ehl-i Ha­dis’in kla­sik “dev­le­te ita­at” du­yar­lı­lı­ğı tek­rar ra­yı­na otu­rur­ken, Veh­ha­bi­lik Suu­di dev­let­le­ri­nin ku­ru­luş aşa­ma­la­rı­na cid­di kat­kı­lar sağ­lar.Bu nok­ta­da, üçün­cü Suu­di dev­le­ti yo­lun­da ilk adım ola­rak 1902’de Ri­yad’ı (Necd böl­ge­si­ni) alan Ab­dü­la­ziz b. Su­ud, 1913-25 ara­sın­da çev­re böl­ge­le­ri top­rak­la­rı­na ka­ta­rak bu­gün­kü Suu­di Ara­bis­tan sı­nır­la­rı­na ula­şır­ken; ona en bü­yük kat­kı­yı, 1912-13’te ku­rul­ma­ya baş­la­yan “hic­re”le­re yer­leş­ti­ri­len di­nî ve mi­li­ter bir güç olan “İh­van-ı Necd” sağ­lar. Fa­kat bu­gün­kü sı­nır­la­ra ula­şıl­ma­sı­nın ar­dın­dan (ki da­ha öte­si İn­gi­liz ve Fran­sız ida­re­si al­tın­da­ki Arap top­rak­la­rı idi) aşı­rı­lık­la­rı ile ra­hat­sız­lık uyan­dır­mak­ta olan ve ci­ha­dın de­va­mı için bas­tı­ran İh­van, her ih­ti­la­lin ken­di ço­cuk­la­rı­nı ye­me­si mi­sa­li, İn­gi­liz­le­rin de yar­dı­mıy­la İbn Su­ud ta­ra­fın­dan 1929-30’da tas­fi­ye edi­lir. Ni­te­kim İh­van’ın hiç hoş­lan­ma­dı­ğı Şi­i­le­ri ve Hi­caz­lı­la­rı va­tan­daş ya­pan ve İn­gil­te­re ile it­ti­fak ku­ran Suu­di yö­ne­ti­mi­nin böy­le bir tas­fi­ye­ye git­me­si ka­çı­nıl­maz­dır.“Sa­hih aki­de­nin yer­kü­re­ye yer­leş­me­si” nok­ta­sın­da Suu­di Ara­bis­tan’ı bir mer­kez ola­rak gö­ren Se­le­fi-Veh­ha­bi çev­re­ler­de İh­van’ın tas­fi­ye­si tam bir ha­yal kı­rık­lı­ğı ya­ra­tır. 1700’ler­den be­ri va­ro­lan ve o dö­nem­de İh­van-ı Necd ile tem­sil edi­len din-dev­let it­ti­fa­kı bo­zu­lur (bu­nun önem­li bir mi­sa­li, 1979’da İh­van’ın ye­ni ver­si­yo­nu olan Cü­hey­man ha­re­ke­ti­nin Suu­di re­ji­mi­ne kar­şı iki haf­ta bo­yun­ca Kâ­be’yi iş­gal et­me­si­dir). Yi­ne de Suu­di yö­ne­ti­mi hiç­bir za­man da­yan­dı­ğı as­lî gü­ce sır­tı­nı dön­mez; dev­le­te bağ­lı ule­ma va­sı­ta­sıy­la sta­tü­ko­cu Veh­ha­bi­lik mu­ha­fa­za edi­lir. Bu­gün da­hi Kra­li­yet’i ko­ru­yan “Mil­li Mu­ha­fız­lar” sa­de­ce Necd ka­bi­le­le­rin­den (sa­dık İh­van’dan) se­çil­mek­te­dir.Öte yan­dan Suu­di yö­ne­ti­mi, dı­şa­rı­da ön­ce İn­gil­te­re’nin ve 1950’ler­den bu ya­na da ABD’nin is­tek­le­ri­ne bo­yun eğ­me zo­run­lu­lu­ğu ile içe­ri­de Veh­ha­bi-din­dar hal­kın bun­dan duy­duk­la­rı ra­hat­sız­lık ara­sın­da hep bir iki­lem ya­şar. Bu nok­ta­da, Usa­me b. La­din’in 1990’lar­da ver­di­ği ci­had fet­va­sın­da da zik­ret­ti­ği üze­re, ba­ba Ab­dü­la­ziz b. Su­ud İn­gi­liz­le­ri dev­re­ye so­ka­rak ilk Fi­lis­tin di­re­ni­şi­ni kır­dı­rıp bi­rin­ci kıb­le­yi (Ku­düs’ü) iş­gal­ci­le­re tes­lim et­mek­le, oğul Fahd ise 1990’da ikin­ci kıb­le­yi iş­gal­ci­le­re (ABD’ye) aç­mak­la suç­la­nır.İh­van’ın dü­şün­ce ve pra­ti­ği­nin ye­ni­den can­lan­dı­rıl­ma­sı ve ona ya­pı­lan iha­ne­tin he­sa­bı­nın so­rul­ma­sı ge­rek­ti­ği ka­naa­ti, ci­ha­dî-se­le­fî ya­pı­lan­ma­lar­la gü­nü­mü­ze ka­dar ta­şı­nır. Bu­na kar­şı­lık dev­le­te en­teg­re edi­len sta­tü­ko­cu Veh­ha­bi­lik/Suu­di Se­le­fi­ye ise, İh­van’ı ve el-Kai­de gi­bi ci­ha­dî grup­la­rı, dev­le­te ita­at­kâr ge­le­nek­sel Ehl-i Ha­dis/Se­lef çiz­gi­sin­den cid­di bir sap­ma gös­ter­dik­le­ri için fır­ka-i nâ­ri­ye ya­ni ce­hen­nem­lik fır­ka ola­rak gö­rür. İh­van ge­le­ne­ği­nin tem­sil et­ti­ği ci­ha­dî-se­le­fî mu­ha­le­fet ile dev­le­ti meş­ru gö­ren ge­le­nek­sel Suu­di-Se­le­fi grup­lar ara­sın­da­ki çe­kiş­me, bu­gün sa­de­ce Suu­di Ara­bis­tan’ın dış po­li­ti­ka­sın­da gö­ze­ti­len bir den­ge un­su­ru de­ğil, dün­ya­da­ki se­le­fî ya­pı­lan­ma­la­rın ro­ta­la­rı­nı da be­lir­le­yen bir fak­tör­dür. Dün­ya­nın her ye­rin­de se­le­fî akım­lar iki kam­pa bö­lün­müş du­rum­da­dır ve her bi­ri bir di­ğe­ri­ni bi­dat­çi­lik­le suç­la­mak­ta­dır.Bu ko­nuş­ma­yı me­rak eden­ler Bü­yük­ka­ra’nın İh­van’dan Cü­hey­man’a: Suû­di Ara­bis­tan ve Veh­ha­bi­lik ad­lı ki­ta­bı­nı oku­ya­bi­lir­ler. Mo­dern Or­ta­do­ğu’nun geç­mi­şi­ni ve bu­gü­nü­nü, Suu­di Ara­bis­tan’ın ta­ri­hi­ni ve re­jim ya­pı­sı­nı, Veh­ha­bi-Se­le­fi ha­re­ket­le­ri ve el-Kai­de tar­zı ci­ha­dî ya­pı­lan­ma­la­rı an­la­ma­ya ça­lı­şan­lar ve bu ko­nu­da ka­lem oy­na­tan­lar da Bü­yük­ka­ra’nın ça­lış­ma­la­rı­nı ta­kip et­me­li­dir.