Romen Ortodoks Kilisesi’nin Ulusötesi Rolü: İtalya Örneği

“Av­ras­ya Ko­nuş­ma­la­rı Din, Kim­lik, Si­ya­set” baş­lı­ğı al­tın­da ya­pı­lan ikin­ci söy­le­şi­de, Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Si­ya­set Bi­li­mi ve Ulus­la­ra­ra­sı İliş­ki­ler Bö­lü­mü öğ­re­tim üye­le­rin­den Dr. Su­na Gül­fer Ih­la­mur’la, İtal­ya Tren­to Üni­ver­si­te­si Sos­yo­lo­ji Bö­lü­mü’nde 2008 yı­lın­da Gi­an­fran­co Pog­gi’nin da­nış­man­lı­ğın­da ta­mam­la­dı­ğı “The Ro­ma­ni­an Ort­ho­dox Churc­hes in Italy: The Cons­truc­ti­on of Ro­ma­ni­an-Ita­li­an Trans­na­tio­nal Ort­ho­dox Spa­ce” baş­lık­lı dok­to­ra ça­lış­ma­sı bağ­la­mın­da Ro­men Or­to­doks Ki­li­se­si’nin ulu­sö­te­si et­ki­si, İtal­ya ör­ne­ği üze­rin­den tar­tı­şıl­dı.Ih­la­mur ça­lış­ma­sı­nın ku­ram­sal is­ke­le­ti­ni oluş­tu­rur­ken üç ala­nı kul­lan­mış: Din sos­yo­lo­ji­si, ulu­sö­te­si göç ça­lış­ma­la­rı ve kü­re­sel din­ler sis­te­mi.Din sos­yo­lo­ji­si baş­lı­ğı al­tın­da din­le­rin ta­rih bo­yun­ca ken­di­ni sü­rek­li ye­ni­den in­şa eden ya­pı­sı için­de “ku­rum­sal­laş­ma” özel­li­ği­ne de­ği­ni­le­rek, ki­li­se, ce­ma­at­ler, ör­güt­len­me­ler ve di­nin ta­ri­hî, di­na­mik ve ulu­sö­te­si bir kim­li­ğe bü­rün­me­si tar­tı­şıl­dı.Di­nin ulu­sö­te­si bir kim­li­ğe sa­hip ol­ma­sın­da­ki en önem­li et­ken ulu­sö­te­si göç­ler­dir. Göç­me­nin bir­den faz­la bağ­lam­da va­rol­du­ğu, göç­le bir­lik­te fark­lı bağ­lam­la­rı bir­bi­ri­ne bağ­la­dı­ğı en önem­li alan kuş­ku­suz din­dir. Bu bağ­lam­da, Ro­men göç­le­ri­nin 1993’ten son­ra Al­man­ya ve Avus­tur­ya aya­ğı­nın ke­sil­me­si, İtal­ya’nın on­la­rı vi­ze­siz ka­bul et­me­si ve ül­ke­ye vi­ze­siz gir­miş göç­men­le­ri af­fet­me­siy­le Or­to­doks­luk­ta ulu­sö­te­si bir alan oluş­tu.Ih­la­mur, üçün­cü ola­rak, Or­to­doks­lu­ğun kü­re­sel­lik­le olan iliş­ki­si­ne de­ğin­di. Or­to­doks­luk, Ka­to­lik­lik­ten fark­lı ola­rak mer­kez-çev­re iliş­ki­le­ri ye­ri­ne da­ha kar­ma­şık ağ­lar ve iliş­ki­le­re ken­di je­opo­li­tik özel­li­ği olan ‘‘sympho­ni­a’’ (dün­ye­vî ve ru­hâ­nî güç­le­rin bir ara­da ol­ma­sı) ile ce­vap ver­miş­tir. Bu nok­ta­da Hun­ting­ton’ın Or­to­doks­lu­ğun dün­ye­vi­li­ği­ne vur­gu yap­tı­ğı ün­lü sö­zü tek­rar edil­di: ‘‘İs­lam’da Se­zar Tan­rı­dır, Çin ve Ja­pon­ya’da Tan­rı Se­zar­dır, Or­to­doks­luk’ta Tan­rı Se­zar’ın kü­çük yar­dım­cı­sı­dır.’’Ro­men Or­to­doks Ki­li­se­si’nin ye­ni­den in­şa­sı 1989’dan son­ra İtal­ya sı­nır­la­rı öte­si­ne geç­ti. Şu an­da, Pa­ris, Al­man­ya, Ame­ri­ka mer­kez­li met­ro­po­lit­ler, pis­ko­pos­luk­lar ara­cı­lı­ğıy­la İtal­ya’yla bi­re­bir et­ki­le­şim için­de­dir. Ay­rı­ca, ye­rel ki­li­se­le­rin ken­di iç­le­rin­de bir özerk­li­ği de var ve bu özerk­lik ge­nel­de ka­dın­lar ko­mi­te­si ve idâ­rî iş­ler kon­se­yi ol­mak üze­re iki­ye ay­rı­lır. Mev­cut ko­şul­lar ve ka­nun hü­küm­le­riy­le şe­kil­le­nen bu özerk­lik sa­de­ce di­nî ge­rek­le­re gö­re de­ğil, ay­nı za­man­da için­de bu­lu­nu­lan bağ­lam­la­ra gö­re de den­ge­le­nir.Su­nu­mun de­va­mın­da, ki­li­se ile dev­let ara­sın­da ge­nel­de ‘‘con­cor­dan­ce’’ ile ku­ru­lan iliş­ki üze­rin­de du­rul­du. Os­man­lı Dev­le­ti’nin gü­cüy­le Fe­ner Rum Pat­rik­ha­ne­si’nin gü­cü ara­sın­da ta­rih­sel sü­reç­te doğ­ru oran­tı­lı bir iliş­ki ol­du­ğu söy­len­di. Mol­dov­ya’da bu­lu­nan bi­ri Bük­reş’e bi­ri Rus­ya’ya bağ­lı iki ki­li­se ara­sın­da­ki iş­bir­li­ği ve ça­tış­ma­lar­dan bah­se­dil­di. Ro­man­ya’da­ki Ça­vu­şes­ku yö­ne­ti­mi­nin ki­li­se­yi mil­li­yet­çi­li­ği ge­liş­tir­mek için kul­lan­dı­ğı ve et­nik kim­li­ğin dil üze­rin­den sağ­lan­dı­ğı­na vur­gu ya­pıl­dı.Ih­la­mur, su­nu­mu­nun son kıs­mın­da, İtal­ya’da yap­tı­ğı alan araş­tır­ma­la­rın­dan bah­set­ti ve göz­lem­le­ri­ni ak­tar­dı. Bu bağ­lam­da Or­to­doks­la­rın ve Ka­to­lik­le­rin ayin­le­ri­ni fark­lı gün­ler­de ay­nı ki­li­se­de ya­pa­rak or­tak bir ala­nı kul­lan­dık­la­rın­dan bah­set­ti. Ih­la­mur’un yap­tı­ğı araş­tır­ma­ya ve ger­çek­leş­tir­di­ği bi­re­bir ko­nuş­ma­la­ra gö­re, ki­li­se­ler tek ak­tör de­ğil­dir. Ay­rı­ca, Ro­men dev­le­ti, se­kü­ler ve di­ni ör­güt­len­me­ler ile de eko­no­mik sı­kın­tı­la­ra rağ­men Or­to­doks­la­rın gö­rü­nür­lük­le­ri ar­tı­yor, ka­lı­cı­lı­ğı art­tır­mak için ye­ni ki­li­se­ler in­şa edi­li­yor. Ro­men Or­to­doks Ki­li­se­si’nin gü­cü göç­ler­le art­ma­ya de­vam edi­yor ve ken­di­le­ri­ni ye­ni­den din­le­riy­le ta­nım­la­yan Or­to­doks­la­rın sa­yı­sı hız­la ar­tı­yor.Su­na Gül­fer Ih­la­mur’un bir ta­ra­fıy­la te­ori­ye di­ğer ta­ra­fıy­la göz­le­me ve alan araş­tır­ma­la­rı­na da­ya­nan zen­gin içe­rik­li ve il­gi çe­ki­ci su­nu­mu so­ru­lar ve tar­tış­ma­lar­la so­na er­di.