Evlerden Saraya Osmanlılarda Çocuk Eğitimi (XV.-XVII. Yüzyıllar)

Gi­riş

Os­man­lı’nın kla­sik dö­ne­min­de (XV-XVI­I. yüz­yıl­lar) ço­cuk eği­ti­mi­nin in­ce­len­me­ye çalışıl­dı­ğı bu ça­lış­ma­ya, “Gü­nü­müz­de fark­lı eği­tim­le­re ta­bi tu­tu­lan ve­ya tu­tul­ma­yan-tutula­ma­yan kız ço­cuk­la­rı­nın eği­tim­le­ri için ne­ler ya­pı­la­bi­lir?” so­ru­su mu­va­ce­he­sin­de baş­lan­mış­tır. Bu ko­nu­da­ki kay­nak prob­le­mi se­be­biy­le ço­cuk eği­ti­mi bir bü­tün ola­rak ele alın­ma­ya ça­lı­şıl­mış­tır. Kla­sik dö­ne­min se­çil­me­si, da­ha is­tik­rar­lı bir ya­pı­nın göz­lem­len­di­ği dö­nem­de me­se­le­ye na­sıl yak­la­şıl­dı­ğı­nın gö­rül­mek is­ten­me­si se­be­biy­le­dir. Kla­sik dö­nem son­ra­sı ise, hem me­se­le­nin ge­niş­li­ği, hem de iki dö­nem ara­sın­da­ki ba­kış açı­la­rı­nın farklılık ar­zet­me­si se­be­biy­le ko­nu­nun ha­ri­cin­de tu­tul­muş, bu dö­ne­me kla­sik dö­ne­mi aydın­la­ta­bi­le­cek bil­gi­ler öl­çü­sün­de ge­rek­tik­çe baş­vu­rul­muş­tur.

Dö­ne­me ba­kıl­dı­ğın­da, ço­cuk eği­ti­mi me­se­le­si­ne çe­şit­li yön­ler­den yak­la­şıl­dı­ğı görülmekte­dir. Şeh­za­de­ler, la­la­lar eliy­le ye­tiş­ti­ril­miş; ida­rî kad­ro­nun oluş­tu­rul­ma­sı için ye­te­nek­li ço­cuk­lar bel­li eği­tim­le­re ta­bi tu­tul­muş, bu iki gru­bun ha­ri­cin­de olan ço­cuk­lar ise fark­lı eği­tim­ler gör­müş­ler­dir. Ve­ri­len eği­tim­ler ara­sın­da or­tak nok­ta­lar bu­lun­du­ğu gi­bi, iste­nen in­sa­nın ye­tiş­me­si için, her bi­rin­de di­ğer­le­rin­den ay­rı­lan yön­ler var­dır. Bun­la­rın, ge­nel bir tas­nif­le, şeh­za­de­le­rin ve sul­tan­la­rın, En­de­run’da­ki ço­cuk­la­rın, âlim­le­rin ve­ya var­lık­lı ai­le­le­rin ço­cuk­la­rı­nın, son ola­rak ise hal­kın ço­cuk­la­rıy­la ye­tim ve fa­kir ço­cuk­la­rın eği­tim­le­ri ol­du­ğu gö­rül­mek­te­dir.

Ve­ril­me­ye ça­lı­şı­lan eği­tim, dö­ne­min ön­ce­si­ni ve son­ra­sı­nı kap­sa­yan eği­tim ta­ri­hi kitapları, araş­tır­ma ve in­ce­le­me­ler, eği­tim ala­nın­da ya­pıl­mış tez­ler, oku­tu­lan ders ki­tap­la­rı ve ha­tı­rat­lar reh­ber­li­ğin­de an­la­şıl­ma­ya ça­lı­şıl­mış­tır. En­de­run mek­tep­le­rin­de­ki eği­ti­min ha­riç tu­tul­du­ğu bu ça­lış­ma­da, eği­tim­le­rin sü­re­ci, tek­nik­le­ri, me­kân­la­rı gi­bi ko­nu­lar üzerin­de du­rul­muş­tur. İlk bö­lüm­de ço­cu­ğun ai­le için­de al­dı­ğı eği­tim, XV. yüz­yı­lın ortaların­da Amas­ya­lı Hü­se­yi­noğ­lu Ali Efen­di ta­ra­fın­dan ya­zı­lan Ta­ri­ku’l-Edep ve XVI. yüz­yıl­da Kı­na­lı­zâ­de Ali Çe­le­bi ta­ra­fın­dan ka­le­me alı­nan Ah­lâk-ı Alâî ad­lı eser­ler­le incelen­me­ye ça­lı­şıl­mış, ikin­ci bö­lüm­de sıb­yan mek­tep­le­ri ele alın­mış­tır. Şeh­za­de­le­rin eğitim­le­ri­nin in­ce­len­di­ği son bö­lüm­de ise, na­sıl bir eği­ti­me ta­bi tu­tul­duk­la­rı; yetiştirilmele­rin­de önem­li yer­le­ri olan va­li­de­le­ri, da­ye­le­ri, ho­ca­la­rı ve la­la­la­rı in­ce­len­me­ye ça­lı­şıl­mış­tır.

Yazının tamamını okumak için tıklayınız.